Мемлекеттің айбары, ұлттың рухы!

Бүгінгі сұхбат Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздер күніне орай ұйымдастырылды. Әңгіме барысында Техникалық реттеу және метрология комитетінің Атырау облысы бойынша департаментінің басшысы Ерболат Есенов мемлекеттік рәміздердің маңызына, олардың қоғамдағы рөліне және техникалық реттеу саласындағы патриоттық тәрбиенің ықпалына тоқталды. Сондай-ақ департамент қызметкерлерінің мемлекеттік рәміздерді қастерлеу мен насихаттау бағытында атқарып жатқан жұмыстары жайында кеңінен сөз қозғалды. Сұхбат елге деген сүйіспеншілік пен ұлттық бірегейлікті нығайтудағы рәміздердің ерекше орнын айқындауға бағытталды.

– Ерболат Нұрланұлы, мемлекеттік рәміздерді (Ту, Елтаңба, Гимн) пайдалану тәртібін техникалық реттеу және метрология саласы қалай бақылайды?

– Мемлекеттік рәміздерді пайдалану тәртібі Қазақстан Республикасының заңнамасында нақты белгіленген. Техникалық реттеу және метрология комитеті осы рәміздердің стандарттарға сәйкес қолданылуын, олардың өлшемдері мен түстерінің дұрыс болуын қамтамасыз ету үшін бақылау жүргізеді. Бұл бақылау мемлекеттік мекемелерде, білім беру ұйымдарында және басқа да қоғамдық орындарда жүзеге асырылады.

–  Рәміздерді пайдалану барысында қандай заң бұзушылықтар жиі тіркеледі?

– Иә, өкінішке қарай, рәміздерді дұрыс орналастырмау немесе стандартқа сай қолданбау фактілері әлі де кездеседі. Мемлекеттік рәміздерді дұрыс пайдаланбау, мысалы, Тудың дұрыс ілінбеуі немесе Елтаңбаның стандартқа сәйкес келмеуі сияқты жағдайлар кездесіп тұрады. Мұндай бұзушылықтар анықталған жағдайда, Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекс бойынша ескерту жасалады немесе айыппұл салынады. Бұл шаралар рәміздердің қадір-қасиетін сақтау және оларды дұрыс пайдалану мәдениетін қалыптастыру мақсатында қолданылады.

Бұл көбінесе техникалық талаптардың ескерілмеуінен немесе бейқамдықтан болады. Сондықтан рәміздерге құрметпен қарап, оларды заң талаптарына сай қолдану – әрбір азаматтың борышы.

Мемлекеттік рәміздерді пайдалану сатысын бақылауды жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады, бұл туралы нақты заңнамада көрсетілген.

Техникалық реттеу және метрология саласындағы орган Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы мен Мемлекеттік Елтаңбасын дайындау жөніндегі қызметті лицензиялауды жүзеге асырады. Тиісінше лицензиаттың еліміздің заңнамасында белгіленген тәртіппен лицензияда көрсетілген шарттарды сақтауын бақылауды жүзеге асырады.

– Мемлекеттік рәміздерді дұрыс пайдалану бойынша халық арасында қандай түсіндіру жұмыстары жүргізілуде?

– Біз тұрақты түрде семинарлар, дөңгелек үстелдер және ақпараттық науқандар ұйымдастырамыз. Бұл іс-шараларда мемлекеттік рәміздердің маңызы, оларды дұрыс пайдалану тәртібі туралы ақпарат беріледі. Сонымен қатар БАҚ арқылы да халықты ақпараттандыру жұмыстарын жүргіземіз.

– Рәміздерді пайдалану бойынша қандай жаңашылдықтар немесе өзгерістер күтілуде?

– Қазіргі уақытта рәміздерді цифрлық форматта пайдалану мүмкіндіктері қарастырылуда. Бұл әсіресе онлайн платформалар мен цифрлық құжаттарда рәміздердің дұрыс қолданылуын қамтамасыз етуге бағытталған. Сонымен қатар стандарттарға сәйкес келетін рәміздердің қолжетімділігін арттыру мақсатында арнайы порталдар мен ресурстар әзірленуде.

– Конституциялық заңда «Мемлекеттік гимн» деп көрсетілгенімен, кейбір ресми және бұқаралық ақпарат құралдарында «әнұран» деп те қолданылады. Мұндай терминдік бірізділіктің болмауы заңды құжаттарда немесе күнделікті тәжірибеде түсініспеушілік тудырмай ма? Бұл мәселе қалай реттеледі?

– Бұл – тілдік әрі құқықтық жағынан маңызды мәселе. Конституциялық заңнамада «Гимн» термині қолданылады, себебі ол халықаралық құқықтық терминологияға сәйкес келеді. Алайда «әнұран» сөзі – төл тіліміздегі балама атау. Бүгінде ресми құжаттарда, мемлекеттік деңгейдегі материалдарда «Мемлекеттік гимн» атауы қолданылуы тиіс. Біз осы бағытта бірыңғай терминологияны сақтау үшін мемлекеттік органдармен және БАҚ-пен түсіндіру жұмыстарын жүргізіп келеміз. Бірізділік – мемлекеттік рәміздерді құрметпен қолданудың бір көрсеткіші.

– Мемлекеттік рәміздер туралы айтқанда геральдика терминін де жиі естиміз. Геральдика дегеніміз не және ол Қазақстанның рәміздерінде қандай рөл атқарады?

– Геральдика – бұл төл белгілердің, яғни мемлекеттік рәміздердің бейнесін зерттейтін ғылым саласы. Ол әрбір элементтің мағынасын, символикасын және тарихын түсінуге көмектеседі. Қазақстанның мемлекеттік рәміздерінде геральдикалық элементтер өте маңызды. Мысалы, Елтаңбамыздағы қыран мен шеңбердің, күн мен көк орманның бейнелері – барлығы терең мағыналы символдар. Геральдика арқылы бұл рәміздердің мәнін халыққа дұрыс жеткізу, олардың маңыздылығын түсіндіру жұмыстары жүргізіледі. Осылайша геральдика мемлекеттік рәміздердің ұлттық тарих пен мәдениеттің көрінісі ретінде сақталуына және құрметтелуіне үлес қосады.

– Қазақстанда геральдика саласын дамыту үшін қандай құрылымдар жұмыс істейді және олардың негізгі міндеттері қандай?

– Қазақстанда геральдика саласын дамыту мақсатында 2021 жылы Мәдениет және спорт министрлігіне қарасты Геральдикалық зерттеулер орталығы құрылды. Бұл орталықтың негізгі міндеті – еліміздің тарихи рәміздерін зерттеу, жинақтау және оларды жастар арасында насихаттау. Мысалы, 2022 жылы орталық «Қазақ геральдикасы» атты кітап сериясын шығаруды жоспарлап, оның алғашқы томын 4 маусым – Мемлекеттік рәміздер күніне орай таныстырды. Бұл бастама арқылы әрбір ру, тайпа, хандықтың рәміздері мен белгілерін зерттеп, оларды ұлттық тарихтың бір бөлігі ретінде көрсету көзделуде.

– Геральдика саласында мамандарды даярлау мәселесі қалай шешілуде?

– Қазіргі уақытта Қазақстанда геральдика саласына тікелей мамандар даярлайтын арнайы оқу орны жоқ. Дегенмен, Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы мен басқа да жоғары оқу орындарының тарих, мәдениеттану және өнертану факультеттерінде геральдикаға қатысты пәндер оқытылады. Сонымен қатар геральдика саласына қызығушылық танытқан мамандар шетелдік оқу орындарында білім алып, тәжірибе жинақтауда.

– Мемлекеттік рәміздерді өндіретін кәсіпорындарға қандай талаптар қойылады және бұл сала қалай қадағаланады?

– Мемлекеттік рәміздерді өндіретін кәсіпорындар Қазақстан Республикасының стандарттарына қатаң бағынады. Әрбір Ту, Елтаңба немесе Гимннің нұсқасы бекітілген эталонға сәйкес болуы тиіс. Бұл талаптарды Техникалық реттеу және метрология комитеті мен оның аймақтық департаменттері бақылайды. Жыл сайын өнім сапасы зертханалық сынақтардан өтіп, сәйкестік сертификаттары беріледі. Бұл – рәміздердің көркемдік және техникалық деңгейде бірегей болуын қамтамасыз етудің маңызды тетігі.

– Рәміздерді өндіретін кәсіпорындарға қойылатын техникалық талаптар қандай? Бұл сала қалай қадағаланады?

– Мемлекеттік рәміздерді өндіретін кәсіпорындар ҚР стандарттарына қатаң бағынады. Әрбір ту, елтаңба немесе гимннің нұсқасы бекітілген эталонға сәйкес болуы тиіс. Бұл талаптарды Техникалық реттеу және метрология комитеті мен оның аймақтық департаменттері бақылайды. Жыл сайын өнім сапасы зертханалық сынақтардан өтіп, сәйкестік сертификаттары беріледі. Бұл – рәміздердің көркемдік және техникалық деңгейде бірегей болуын қамтамасыз етудің маңызды тетігі.

– Мемлекеттік рәміздердің тарихи-мәдени маңызы туралы айтып берсеңіз. Олар халқымыздың рухани болмысында қандай орын алады?

– Мемлекеттік рәміздер – бұл тек символ емес, олар халқымыздың тарихи жадын, мәдени мұрасын және ұлттық бірегейлігін бейнелейді. Мысалы, Елтаңбадағы шаңырақ – отбасы мен бірліктің символы, ал қанатты тұлпарлар – еркіндік пен болашаққа ұмтылыстың белгісі. Тудың көк түсі – бейбітшілік пен тұрақтылықты, күн мен бүркіт – өмір мен еркіндікті білдіреді. Бұл рәміздер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, ұлттық сананы қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.

– Мемлекеттік рәміздерді жаңғырту немесе өзгерту мәселесі қарастырылып жатыр ма?

 – Иә, өткен жылы Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Елтаңбаның қазіргі дизайнын қайта қарау қажеттігін атап өтті. Ол оның күрделілігі мен кеңестік элементтердің болуын себеп ретінде көрсетті. Жаңа Елтаңба дизайнын анықтау үшін байқау өткізу жоспарлануда. 

Сұхбаттасқан Рита ӨТЕУҒАЛИ