Ата Заңды жатқа біледі

Ата Заң – мемлекеттің іргетасы, құқықтық мәдениеттің бастауы. Оны жаттап қана емес, терең ұғынып, күнделікті өмірде қолдана білу – әр азаматтың міндеті. Бүгінгі жастардың арасында да Конституцияға деген қызығушылық ерекше. Олардың қатарында атыраулық жастар да бар. Бірі білімге деген табандылығымен, енді бірі ізденімпаздығымен көзге түсіп, құрбы-құрдастарына үлгі болып жүр.

Жеңіске жетелеген табандылық

Атырау қаласының тумасы Тоғжан Қанаттың өмір жолы жастар үшін үлгі боларлықтай. 2014 жылы Дүйсенғали Байбосынов атындағы №13 ұлттық мектеп-гимназиясын аяқтаған ол Халел Досмұхамедов атындағы университетке «құқық» мамандығы бойынша оқуға түседі. Бірінші курстан соң, әлеуметтік желіден «Конституцияны жатқа білемін» атты байқау туралы хабардар болып, оған қатысуға бел буады. Байқаудың басты жүлдесі – ректор гранты еді. Әкесі ерте дүниеден өткендіктен, отбасының бар ауыртпалығы анасының мойнына түсті. Ал анасы Тоғжанның білім алып, дамуына әрдайым қолдау білдіріп отырды. Сол себепті ол анасына көмектесуді, осы грантты жеңіп алып, жеңілдік жасауды армандады. Құқық саласында гранттар көп бөлінбейтіндіктен, бұл мүмкіндік оның өмірінде ерекше мәнге ие болды.

Конкурсқа дейін бар болғаны екі апта ғана уақыт қалған еді. Сондықтан үздіксіз дайындалу қажет. Бұл жолда оған бірінші семестрде «Мемлекет және құқық» пәнінен сабақ берген профессор Соледад Дүйсебалиева ментор болып, бағыт-бағдар берді.

– Соледад Сағынқызы күнде кеңсесіне шақырып, Конституцияны басынан бастап емес, әртүрлі бөлімдерден жаттауды ұсынды. Екі апта бойы таңнан кешке дейін Конституцияны жаттаумен болдым. Қолы босағанда әртүрлі баптарды сұрайтын, мен жатқа айтып беретінмін, — дейді Тоғжан Аяпқызы.

Тоғжан әуелі 77-бапты ерекше жаттап алды. Себебі сот жұмысына қызығатын ол судья болуды армандайтын. Екінші курста күндіз университетте оқып, түстен кейін алты ай бойы сотта судьяның көмекшісі болып жұмыс істеуі оның мамандыққа деген ынтасын арттырды.

Осылайша 2015 жылдың тамыз айында өткен байқауда Тоғжан барлық қарсыласынан басып озып, бірінші орынды жеңіп алады. Сөйтіп, үш жыл бойы ректор грантын иеленген. Бұл оның студенттік өміріндегі ең ірі жеңістердің бірі еді.

– Байқау маған мақсат қоюды, оған табандылықпен жетуді үйретті. Менторлықтың жастар үшін қаншалықты маңызды екенін де түсіндім. Мұндай жеңістер жастардың өз-өзіне сенімін арттырып, болашаққа деген көзқарасын түбегейлі өзгертеді екен, — дейді ол.

Тоғжан университеттің сол кездегі ректоры Бейбіт Мамраевтың қолдауын ерекше ықыласпен айтады. Мәдениет орталығында өткен салтанатта ректордың өзі сахнаға шығып құттықтап, жылы лебізін білдірген. Кейін де университет дәлізінде студенттермен амандасып, жағдайларын сұрап жүретінін, қарапайым болмысымен ерекше есте қалғанын Тоғжан әркез ұмытпайды.

Конституцияны жаттау тек байқау үшін ғана емес, болашақ мамандығы үшін де үлкен тәжірибе болды.

– Конституция – елдің ең басты заңы, фундаменті. Заң білу – өз құқықтарыңды білу. Ал құқықты білсең, өз құқығыңды қорғауға да атсалыса аласың. Сондықтан жастардың Конституцияны білуі оларды саналы азамат болуға жетелейді. Мысалы, бизнесте компанияның мақсаты, ниеті және миссиясы болады. Сол миссияға сай стратегия жасалып, жұмыс жүргізіледі. Сол сияқты Конституция – мемлекеттің компасы. Ол қоғамдағы әрбір азаматтың құқығы мен бостандығының, мемлекет құрылымының негізін анықтайды. Сондықтан оны насихаттау – құқықтық мәдениетті қалыптастырудың бір жолы, — дейді Т.Қанат.

Қазір Тоғжан Аяпқызы Англиядағы Ливерпуль университетінде «Жобаларды басқару» мамандығы бойынша магистратураны тәмамдап, диссертациясын сәтті қорғап шықты. Бұдан бөлек, ол инновациялық стартаптарға бизнес релокация бойынша кеңес беріп, Еуропа елдерінен стартап-виза алуға көмектеседі. Компанияларға толық қолдау көрсетіп, жаңа мүмкіндіктер ашуға атсалысады. Адамдарға құндылық әкеліп, көмек көрсетуді шын жүректен жақсы көретінін, сол себепті бизнес-жобаларды табысқа шығару өзінің басты мақсаты екенін айтады. Болашақта осы бағытты одан әрі дамытып, кәсіби жобалар менеджері ретінде өсуді жоспарлап отыр.

Осылайша, қарапайым қыздың табандылығы мен еңбегі оның өміріне зор өзгерістер әкелді. Конституцияны жатқа білу байқауы оған тек ректор гранты емес, өмірлік тәжірибе, өз күшіне деген сенім, асқақ мақсаттарға жол ашты. Тоғжанның оқиғасы – жастардың білімге, еңбекке, табандылыққа ұмтылса, кез келген арманға жетуге болатынын дәлелдейтін жарқын мысал.

Ата Заңды жаттау емес, ұғыну маңызды

Облыстық мәдениет және тілдерді дамыту басқармасының бас маманы, филология ғылымдарының магистрі Заманбек Шәкіровтың өмірінде Конституцияның алар орны ерекше. Алғашқы жоғары білімін филология саласында алғанымен, ол бір мамандықпен шектелуді жөн көрмей, бүгінде заң факультетінде білімін жалғастырып келеді. Өмірлік ұстанымы – қоғамдағы түрлі өзгерістерге бейім болу үшін бірнеше саланы меңгеру.

Қазір ол Қазақстан Конституциясын жатқа білуді мақсат етіп отыр. Жуырда Ата Заңды жатқа айтудан өтетін байқауға қатыспақ. Байқаудың шарты да оңай емес. Мәтінді сөзбе-сөз, дәлме-дәл айту талап етіледі. Сайыс екі кезеңнен тұрады, алғашқысы – Конституция бойынша теориялық білімді анықтауға арналған тест, екіншісі – Конституция бабын жатқа айту.

Дайындық барысында ол тек жаттаумен ғана шектелмей, әрбір заң нормасының мән-мағынасын терең түсінуге тырысады. Жаттаудан бұрын мәтінді ұғынуға маңыз беріп отыр. Конституцияның тоғыз тарауының ішінде оған ең жеңіл көрінгені – «Жалпы ережелер» және «Адам және азамат» бөлімдері екен.

– Бұл тараулар кез келген қазақстандыққа ортақ негізгі нормаларды қамтитынымен ерекше. Әркімнің өмір сүру құқығы, мемлекет сипаты, азаматтардың құқықтары мен бостандықтары. Ал ең күрделі тарау ретінде Парламентке арналған бөлімді ерекше атап өтер едім. Себебі заң шығарушы органның құрылымы, палаталардың отырыстары мен ерекше қарауына жататын мәселелер өте ауқымды. Сондықтан оларды жаттап алу үшін біршама күш-жігер, оған қоса мықты жады керек, — дейді ол.

Заманбек Зұлхарнайұлының қызығушылығы тек заң саласымен шектелмейді. Бала кезден туған өлкенің тарихы мен жер-су атауларына бейім. Мектеп қабырғасында жүріп облыс аумағындағы ономастикалық атауларды бір жыл бойы зерттеп, ақсақалдардан естіген деректерді жинаған. Арнайы әдебиеттерді оқып, сол салаға ден қойған. Оның бұл еңбегінің түпкі мақсаты – мемлекеттік тілдің қолданысын кеңейту.

Жас зерттеушінің талпынысы еленіп, Қазақстанның кез келген жоғары оқу орнында білім грантына үміткер атанған, екі бірдей жоғары оқу орнының түлегі. Ал былтыр Заманбек облыстағы өңірлік кадрлық резервке енген жас мамандардың қатарынан табылды. Бұл – жас мемлекеттік қызметші үшін биік сенім мен зор мүмкіндік. Өйткені аталған резервке кірген азаматтар жергілікті атқарушы органдардың «Б» корпусындағы әкімшілік мемлекеттік лауазымдарға конкурссыз тағайындалу құқығына ие.

Заманбектің көзқарасында Конституция – барлық заңдардың бастауы. Ол – ең жоғарғы заңдық күшке ие құқықтық акт. Ата Заңды білмей тұрып, өзге заңдарды терең ұғыну мүмкін емес. Бірінші бапта Қазақстанның демократиялық, зайырлы, құқықтық мемлекет екендігі жазылғаны – бүкіл заңнаманың іргетасы. Сондықтан ол Конституцияны «әліпби секілді» деп бағалайды. Әрбір азамат оны білуге тиіс.

Заманбек Шәкіровтың пікірінше, мамандық таңдау да өмір бойына байланған бір жол емес. Ол алғашқы білімін филологияда алғанымен, уақыт өте көзқарастың өзгеретінін, қоғам талабына сай адам бірнеше саланы меңгеруі керектігін айқын түсінеді. Бір мамандық – іргетас қана, ал одан әрі дамып, жаңа бағыттарға қадам басу – заман талабына сай шешім.

Оның ойынша, бүгінде Конституцияны жатқа білу тек байқаудағы жеңіс үшін емес, азаматтық ұстанымын қалыптастыру үшін де қажет. Өйткені онда әрбір азаматтың құқықтары мен бостандықтары егжей-тегжейлі жазылған, мемлекеттің қандай жүйеде жұмыс істейтіні де айқын көрсетілген. Мұны білмей тұрып, заңнаманы терең меңгеру мүмкін емес.

Заманбектің ізденімпаздығы мен табандылығы – жастар үшін үлгі. Оның Конституцияға деген ерекше ықыласы да, бірнеше саланы қатар меңгеруге деген ұмтылысы да ел дамуына үлес қосуға бағытталған қадамдар екені анық.

Алмас ҚАБДОЛ