Этникалық экстремизмнің қаупі қандай?
XXI ғасырда әлемде экстремизмнің әр түрі кең таралған. Олардың арасында этникалық экстремизм ерекше назар аударуға тұрарлық. Себебі ол тек қоғамның тұрақтылығына ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің аумақтық тұтастығы мен ұлттық қауіпсіздігіне де тікелей қауіп төндіреді. Этникалық экстремизм қоғамда әртүрлі этникалық топтар арасында қақтығыстар мен келіспеушіліктер туындатып, олардың арасында айырмашылықтарды күшейтіп, әрқашан зорлық-зомбылық немесе әскери қақтығыстарға ұласу қаупі бар.
Этникалық экстремизм – белгілі бір этникалық топтың немесе ұлттың мүддесін қорғау мақсатында радикалды шараларға бару, басқа ұлттар немесе этникалық топтарды кемсіту, қудалау, жою немесе дискриминациялау. Мұндай экстремизм кейде «этникалық ұлтшылдық» немесе «жергілікті ұлттың үстемдігі» идеяларымен байланысты. Оның негізгі себептері әлеуметтік, саяси және экономикалық факторларға негізделген.
Біріншіден, этникалық экстремизм көбінесе мемлекеттің әртүрлі этникалық топтар арасында теңдік пен әділеттілікті қамтамасыз ете алмауынан туындайды. Қоғамдағы бір топтың басқа топқа деген өшпенділігі немесе алауыздығы шектен шығып, радикалды көзқарастарға жол ашады.
Екіншіден, тарихи келеңсіз оқиғалар мен ұлттар арасындағы күрес, әділетсіздіктер мен басып-жаншулар этникалық топтардың экстремистік идеологияларға жүгінуіне себеп болуы мүмкін. Бұл қақтығыстар терең әлеуметтік бөліністер мен қарсыластықтардың артуына әкеліп соқтырады.
Экстремизмнің бұл түрі өз ішінде бірнеше салаға бөлінеді. Әсіресе, сепаратизм мен этникалық жікшілдік кең таралған. Сепаратизм – этникалық топтың тәуелсіздік немесе автономия алу мақсатында мемлекеттің тұтастығына қарсы әрекет жасауы. Бұл жағдай, әсіресе, көп ұлтты мемлекеттерде жиі кездеседі. Мысалы, көптеген этникалық топтар өздерінің мәдениеті мен тілін қорғау үшін тәуелсіздікке ұмтылуы мүмкін.
Этникалық жікшілдік – бір этникалық топтың өзгені кемсіту немесе шеттетудегі радикалды ұстанымы. Бұл топтар басқа этникалық топтарды айыптап, олардың қоғамда орын алуына қарсы шығады. Мұндай жағдайлар көбінесе экономикада немесе мәдениетте артықшылықтарға ие болып отырған этникалық топтардың меншік құқығын қорғау мақсатында туындайды.
Экстремизмнің мұндай түрі қоғамның тыныштығын бұзып, адамның қауіпсіздігіне тікелей қауіп төндіреді. Ол мәдениеттің, тарихтың, дәстүрдің қалыптасуында маңызды роль атқаратын көп ұлтты қоғамда этникалық алауыздықты күшейтеді. Көбінесе бұл жағдайлар зорлық-зомбылыққа, терроризмге немесе адам құқықтарының бұзылуына әкеліп соғады. Сонымен қатар, бұл ұлттар мен халықтар арасындағы түсіністік пен ынтымақтастықты жойып, саяси және әлеуметтік тұрақсыздықты тудырады.
Этникалық экстремизм әлемнің көптеген аймақтарында тұрақсыздыққа себеп болған. Мысалы, Балқан елдеріндегі этникалық қақтығыстар, Оңтүстік Азия мен Таяу Шығыстағы этникалық шиеленістер әртүрлі мемлекеттер мен топтар арасында көп жылдар бойы жалғасқан күреске душар етті.
Оны жою үшін әуелі мемлекеттің саяси және әлеуметтік тұрақтылығын сақтауға бағытталған тиімді шаралар қабылдануы тиіс. Әлеуметтік әділеттік пен теңдікті қамтамасыз ету, этникалық топтардың құқықтарын қорғау мен біртұтас азаматтық қоғам құру – маңызды қадамдар.
Одан басқа, білім беру мен мәдени алмасу арқылы этникалық топтар арасындағы түсіністікті нығайту, төзімділік пен сыйластықты дамыту қажеттілігі артады. Ұлттық және халықаралық деңгейде терроризм мен радикализацияға қарсы күресу мақсатында заңнамалық шаралар, қауіпсіздік күштерін жетілдіру, арнайы бағдарламалар іске асырылуы тиіс.
Этникалық экстремизм – бүгінде маңызды қауіп-қатерлердің бірі. Ол қоғамдағы ұлттар мен этникалық топтар арасындағы қақтығыстарды тереңдетіп, мемлекеттің тұрақтылығын әлсіретуі мүмкін. Онымен күресу үшін халықтың барлық мүшелерінің құқықтары мен теңдігіне негізделген әділетті, тұрақты қоғам құру қажет. Сонымен қатар, әрбір адам этникалық және мәдени әртүрлілікке төзімді, бір-бірін құрметтейтін ортада өмір сүруі тиіс.
Ізбасар СӘЛІМОВ,
Атырау облысы дін істері басқармасы ақпараттық-талдау орталығының бөлім басшысы
