Тасқынға қойылған тегеурінді тосқын
Өткен жылы табиғат тосын мінез танытып, жұртшылықты әбігерге салды. Өңірдің біраз аумағы су астында қалып, тұрғындар тасқыннан зардап шекті. Шаруагерлер егіс алқабы мен жайылымдық жерлерді іздеп әлек болды. Қысқасы, былтырғы көктемгі сынақ елге сабақ болды. Бүгінде мұнайлы өлкеде оған дайындық жұмыстары ертерек басталды. Өйткені сала мамандары мен осыдан отыз жылдан астам уақыт бұрын облыста болған тасқынның куәгерлері биыл да су деңгейі көтерілуі мүмкін екенін болжаған еді. «Сақтансаң, сақтармын» демекші, қазір бақылау шаралары жандана түсті. Сарапшылардың айтуынша, алаңдауға негіз жоқ, ахуал бірқалыпты. Десек те, қамданған қапы қалмайды.
Атырау қалалық мәслихатының депутаты Қаршыға Жауымбаевтың айтуынша, 1942 жылы Жайық өзені 900 сантиметрге көтерілген. Ал 1993 жылдары 800 сантиметрге жеткен. Сондықтан өңірдің барлық ауданы тасқынға тосқауыл қою жұмыстарын күшейтуі керек.
«Біздің облыста да жағаны бекіту шаралары қолға алынды. Мұндай сәтте қол күшімен қатар арнайы техникаларға да аса қажеттілік туындады. Демек, өңірдегі барлық шетелдік компаниялар мен инвесторлар қажетті құрал-жабдықтар мен техникаларды бөліп, жерімізді сақтап қалуға атсалысты. Шындығында, 1993 жылғы тасқын кезінде су астында қалған Алмалы ауылына да ерекше назар аударуымыз қажет», – дейді депутат.
«Өткен күннен бір белгі» демекші, осыдан тура отыз бір жыл бұрын өңірде елдің есінде қалған алапат су тасқыны болғаны белгілі. Бүгінде тарих парағына айналған сол оқиғаны көзімен көрген, «тілсіз жаудың» бетін қайтаруға атсалысқан жандар арамызда бар. Солардың бірі – жылыойлық азамат, журналист Әбдіхалық Сисенбердиев сол бір күндерді былайша еске алады:
«Құлсарының дәл қасында Қамыскөл деп аталатын көл бар. Бұл көлге су Жем өзенінен бастау алатын Құрсай өзегінен құйылады. Сол кезде өзектің жағалауы биіктетілмеді. Жем өзенінен құйылған су Құрсай өзегінің арнасынан асып, Құлсарыдағы бірнеше ауылды басты. Қала көшелері бір ай бойы суға толып тұрды. Шаһар бойынша мыңнан астам үй топан судың астында қалды. Тұрғындар тосыннан келген тасқын судан үрейленіп, жан-жаққа қашты. Құлсарының шағынаудандарында бос тұрған көпқабатты үйлерге кіруге әрекет жасады. Бірақ жергілікті әкімдік қанша үйдің бос тұрғанын білмеді, адамдарға кіруге мүмкіндік бермеді. Бір сәтте баспанасыз қалғандар амалсыздан құлыптаулы үйлердің есіктерін бұзып кірді».
Оның айтуынша, табиғат апатынан жылыойлықтар орасан зор зардап шекті. Бұл – шындық. Зардап шеккен тұрғындарға негізінен құрылыс материалдары, уақытша паналау үшін бірнеше киіз үй, кейбіреулеріне материалдық көмек берілді. Қолынан келіп, жағдайы жеткендер үйлерін қайта тұрғызып алды. Бір ғана «Теңізшевройл» компаниясы Құлсарыда бір қабатты 20 үй салып берген. Жем өзенінің қатты ағысын бәсеңдету үшін Қызылқоға ауданындағы Мұқыр ауылынан Құлсарыға тікелей қатынайтын жол екі-үш жерден бұзылған. Сондай-ақ, Жылыой ауданының Омартоғай учаскесіндегі және бұрынғы «Ембі» кеңшарының аумағындағы «Қызылжар» өткелдерін бұзуға тура келген.
«1993 жылғы су тасқынының бір себебін айта кеткен жөн. Бұл – Құрсай өзегінің жағалауы әбден шөгіп, аласарғаны. Құлсарыдағы ауылдарды су басқаннан кейін ғана өзектің жағалауы биіктетіле бастады. Бірақ бұл өте кеш болды», – деп түйіндеді ол.
Ресми деректерге сүйенсек, 1993-1994 жылдары Жайық өзеніндегі су көлемі шекті деңгейге дейін көтеріліп, жақын маңдағы елді мекендерді, ауыл шаруашылығы нысандары мен алқаптарды су басты. Және тағы бір мәлімет: сол кезде судың деңгейі 601 сантиметрге жеткен.
Тарихқа үңілсек, 1993 жылы Ойыл өзені арнасынан асып, Миялы ауылын су басқаны мәлім. Тасқынның қауіпті болғаны соншалық, тұрғындар үйлерінің төбесіне шығуға мәжбүр болды. Олар байланыс, электр қуатынан ажырап, кірпіштен салынған ғимараттар қирады. Тұрғын үйлерді қалпына келтіру үшін ауылға құтқарушылар мен құрылысшылар жіберілді. Зардап шеккендерге көмек Қазақстанның түкпір-түкпірінен келді. Атыраудан азық-түлік пен ауыз су, эвакуацияланғандарды орналастыру үшін басқа өңірлерден киіз үйлер мен шатырлар жеткізілді. Халықаралық қауымдастық та шет қалмады. Біріккен Ұлттар Ұйымы арқылы Швейцариядан гуманитарлық көмек (құрылыс материалдары, киім-кешек, көрпе т.б.) жеткізілді.
Осылайша, бүгінде тарих парағына айналған оқиғаны ойға оралтып, ынтымақ пен бірліктің арқасында тасқынға тегеурінді тосқауыл қоя білген елдің еңбегін саралағанды жөн көрдік.
Дайындаған: Дәулетқали АРУЕВ
