Заңды білмесең, қор боласың

Қауіпсіз қоғам – азаматтардың жайлы өмірінің, ертеңгі күнге деген сенімінің кепілі. Қоғамдағы қауіпсіздікті қалыптастыру арқылы халықтың өмір сүруге деген құштарлығын арттыруға, бір-біріне деген мейірімі мен ынтымағын күшейтуге болады. Ал сол қауіпсіз қоғамның қорғаны, тәуелсіз елдің тұғыры – Ата заң. Заңның пәрмені мықты, орындалуы мінсіз болғанда ғана қоғамда тыныштық пен татулық салтанат құрады. Сондықтан, осы ортақ қауіпсіздікке көлеңке түсіріп, халықтың жайлылығы мен тұтастығына зиянын тигізетін кемшіліктерді дер кезінде талқылап, түзетіп, жөнге салып отыру аса маңызды.  Төменде баяндалатын өмірлік оқиғалар осыны айқын көрсетеді.

Медициналық көмекті тегін алды

Атыраулық зейнеткер Қали Ізтұрғанов өмірінде Конституцияның шынайы күшін сезінген сәтін тебірене еске алады. Бірнеше жыл бұрын ол ауыр дертке шалдығып, шұғыл түрде күрделі ота жасату қажет болады. Дәрігерлердің айтуынша, уақытты жоғалтса, өміріне үлкен қауіп төнуі мүмкін еді. Бірақ қарапайым зейнеткердің қалтасы ондай қымбат операцияға жетпейтіні анық. Осы кезде ол мемлекет ұсынған міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі арқылы тегін көмек алуға болатынын біледі.

– Алғаш естігенде сенген жоқпын. Өйткені операция құны миллиондаған теңгені құрайтын еді. Құжаттарымды жинап, өтініш берген соң, заңның шын мәнінде халық үшін жұмыс істеп тұрғанына көзім жетті. Маған тегін ота жасалып, қайтадан аяққа тұрдым, -дейді Қали ақсақал.

Оның айтуынша, зейнеткерлерге мемлекет тарапынан көрсетіліп отырған қолдау медицина саласында ғана емес, күнделікті тұрмыста да сезіледі. Мәселен, жеңілдікпен берілетін дәрі-дәрмек, қоғамдық көлікте тегін жүру мүмкіндігі, коммуналдық төлемдерге жасалатын жеңілдіктер – барлығы Ата заңдағы «әлеуметтік мемлекет» қағидасының өмірде жүзеге асып жатқандығын дәлелдейді.

Қали ақсақал бірде басынан өткен тағы бір жағдайды мысалға келтірді. Бірнеше жыл бұрын ол зейнетақы төлемдерінде қате кеткенін байқап, тиісті мекемелерге жүгінген екен. Бұрынғыдай айлап табалдырық тоздырмай, өтінішін заң аясында қарастырып, әділетті шешім шыққан. «Егер заң болмаса, қарапайым адамның дауы кімге керек еді? Біздің тірегіміз – Конституция. Еліміздің осы басты құжатының арқасында әділеттілік орнап, өзімнің тиісті ақымды алдым» дейді қария.

Конституция – қарттардың ғана емес, әрбір Қазақстан азаматының қорғаны. 

– Біз қазір өз құқығымызды қорғай аламыз, мемлекет бізге сенім артып отыр. Мен өз өмірімде соны нақты сезіндім. Сондықтан жастар да, орта буын да, қарттар да Ата заңды құрметтеуі керек. Өйткені ол – халықтың өмірін жеңілдететін, әділеттілікті қамтамасыз ететін ең басты құжат,-деп аяқтады Қали ақсақал әңгімесін.

Цех ашып, кәсібін дөңгелентті

Құрманғазылық кәсіпкер Нұрсұлу Арыстанғалиева бірнеше жылдан бері нан пісірумен айналысып келеді. Алғашында ол шағын цех ашып, екі-үш адамды жұмыспен қамтыған. Алайда бизнесін заңды түрде тіркеу кезінде түрлі кедергілерге кездескен екен. Құжат рәсімдеудегі ұзақ кезектер, шектеулер мен түсініксіз талаптар жас кәсіпкердің жоспарын біраз тежепті.

– Бизнес бастауға деген ниетім бар еді, бірақ бюрократия қолымды байлады. Көп мекемеге бардым, әрқайсысы әртүрлі талап қояды. Сол кезде кәсіпкерлікті қолдау бағдарламаларының барын біліп, арнайы орталыққа жүгіндім. Онда маған заңға сүйене отырып, құқықтарым мен мүмкіндіктерімді түсіндірді. Конституцияда әр азаматтың жеке кәсіпкерлікпен айналысу құқығы нақты жазылғанын естігенде өзіме сенімім артты. Осылайша барлық құжатты заң аясында рәсімдеп, цехымды ресми түрде тіркедім,-дейді Нұрсұлу.

Уақыт өте келе оның шағын цехы үлкен өндіріс орнына айналып, бүгінде онда 20-дан астам адам тұрақты жұмыс істейді. Нұрсұлудың айтуынша, бизнеске қатысты кедергілерді жоюға бағытталған заңдар кәсіпкерлер үшін үлкен жеңілдік береді. Мысалы, салық жеңілдіктері, мемлекеттік сатып алуларға қатысу мүмкіндігі, шағын және орта бизнесті қолдауға арналған гранттар – бәрі Конституция бекіткен «жеке кәсіпкерлік еркіндігі» қағидасының нақты жүзеге асқанының дәлелі.

– Бірде мемлекеттік тапсырысқа қатысу кезінде әділетсіз шешімге тап болдым. Үлкен компаниялардың пайдасына жағдай бұрылғандай болды. Осы жағдайға байланысты заңға жүгініп, арыз жаздым. Әділдік орнады, менің де ұсынысым қаралып, жобаны жүзеге асыруға мүмкіндік берілді. Осыдан кейін мемлекет алдындағы сенімім арта түсті. Заң бар жерде әділет бар екеніне көзім жетті,-дейді кәсіпкер.

Бүгінде кейіпкеріміз жас кәсіпкерлерге жиі кеңес беріп, олардың да құқықтық сауатты болуын қалайды. «Конституция тек қағаздағы сөз емес. Ол – біздің жұмысымызға еркіндік, еңбегімізге әділ баға беретін тірек. Егер заңды білмесең, бизнес жүргізу қиын. Ал заңға сүйенсең, табысқа жетудің жолы ашылады» деп түйіндеді ол.

Бір апта ішінде жатақханаға орналасты

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университетінің 3-курс студенті Зарина Жасталапова заңның қоғамдағы маңызын өз басынан өткен бір оқиға арқылы айқын сезінген. Ол – білім алуға құштар, қоғамдық жұмыстарға белсенді қатысатын жас. Алайда оның студенттік өмірінде бір кезеңде айтарлықтай қиындық туындаған екен.

– Бірінші курста оқып жүрген кезім еді. Жатақханаға орналасу кезінде тізімнен аты-жөнімді таба алмай қалдым. Байқасам, «бөлмелердің барлығы толып кеткен» деген сылтаумен маған орын берілмепті. Ата-анам ауылда, өзім қалада жалдамалы пәтер іздеп, біраз қиналдым. Сол кезде көп нәрсені білмейтінімізді, әсіресе заңды білмеудің қаншалықты қиындық тудыратынын түсіндім. Кейін университеттің жастар ісі жөніндегі комитетіне барып, Конституциядағы «студенттердің білім алуға және жатақханамен қамтамасыз етілуге құқығы бар» деген ережені алға тартуға тура келді. Осыдан кейін ғана мәселе шешімін тапты. Бір апта ішінде жатақханадан маған орын берілді,-дейді Зарина.

Бұл жағдай жас студенттің көзқарасын түбегейлі өзгерткен. Ол заңның  мамандарға ғана емес, әрбір адамға қажет екенін түсінеді. Әсіресе жастардың құқықтық сауаттылығы олардың өз мүддесін қорғауға мүмкіндік беретін ең маңызды құрал екеніне көзі жеткен.

Зарина қазір түрлі жастар жобаларына қатысып, құқықтық сауаттылықты арттыруға бағытталған іс-шараларда белсенді қатысып жүр. Ол өзінің құрдастарына да «Конституция – біздің күнделікті өміріміздің кепілі» екенін жиі айтады.

– Көп адам заңды тек сот немесе полициямен байланыстырады. Шын мәнінде, біздің әр күнімізде Конституцияның рөлі бар. Мысалы, студент ретінде менің сапалы білім алуға, ғылыммен айналысуға, ойымды еркін айтуға құқығым бар. Бұл құқықтар қорғалмаса, жастардың дамуына жол жабылады. Ал біздің мемлекетіміз керісінше, жастардың білім алып, өзін еркін тұлға ретінде қалыптастыруына жағдай жасап отыр. Бұл – Конституцияның арқасында мүмкін болған нәрсе,-дейді студент.

Зарина алдағы уақытта заң саласына мамандануды ойластырып жүр. Оның айтуынша, қоғамның дамуы үшін әрбір адам өзінің құқықтары мен міндеттерін білуі керек. «Заң – әділеттіліктің өлшемі, Конституция – соның басты негізі. Біз оны құрметтеп, қорғауымыз керек. Сонда ғана елдің болашағы да, жастардың келешегі де жарқын болады» дейді ол сеніммен.

Қиын сәттерде бізді қорғайтын, әділетті қалпына келтіретін Ата заң үстемдік құрған бейбіт заманда ғұмыр кешкен қандай ғажап! Расында да Конституция – әр азаматқа бағыт көрсететін шамшырақ. Сол үшін әр қадамымызды нық басып, еңсемізді тіктеп, ертеңімізге зор сеніммен қараған жөн.

Еркеназ ҚАЛИЖАН