«Тәртіп — тұтастықтың тұғыры»
Бейбіт күннің өзінде ел іргесін берік ұстап, тыныштығын сақтау оңай шаруа емес. Осы жолда сап түзеп, заң мен тәртіпті темірқазық еткен құрылымдардың бірі – Ішкі істер министрлігіне қарасты Батыс өңірлік әскери-тергеу басқармасы. Жуырда басқарманың Атырау тобының тергеушісі, әділет капитаны Даниал Алибаймен әскери ортадағы тәртіп пен тергеу ісінің қыр-сыры, өткір де өмірлік мәні бар мәселелер жөнінде ой өрбіткен болатынбыз.
Тәртіп – тұтастықтың тұғыры
– Даниал Салахиденұлы, еліміздің қорғаныс қабілетін күшейтіп, бейбіт күннің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде әскери құрылымдардың алатын орны ерекше. Солардың бірі – әскери-тергеу басқармасы. Осы органның негізгі мақсаты мен қоғамдағы рөлі туралы кеңірек айтып өтсеңіз. Қызмет бағыты мен жауапкершілік жүгін қатар арқалаған бұл сала несімен ерекшеленеді?
– Бұл – арнаулы орган. Басты міндетіміз – әскери ортада орын алған қылмыстарды анықтау, тергеп-тексеру және оның алдын алу. Қызметіміз – Қарулы күштер мен өзге де әскери құрылымдардағы темірдей тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталады. Біз әскери заңдылықтың сақталуын қадағалаймыз. Себебі әрбір іс – жауапкершілік, әрбір шешім заң аясында қабылдануы тиіс. Артық сөз де, артық қимыл да бізге жат. Әскери тәртіп – біздің темірқазығымыз.
Айта кетейін, Ішкі істер министрлігі 2025 жылды «Профилактикалық жыл» деп жариялады. Осыған орай біз тергеу жүргізіп қана қоймай, құқықбұзушылықтың алдын алу бағытында да белсенді жұмыс жүргізіп келеміз. Әр әскери бөлімге барып, жеке құраммен ашық сұхбат құрып, құқықтық сауаттылықты арттыру, жас сарбаздарды тәртіпке баулу басты мақсатымыздың біріне айналып отыр. Себебі қандай да бір оқиғаның алдын алған – сол оқиғаның салдарын жойғанмен тең.
– Соңғы жылдары кейбір әскери бөлімдерде келеңсіз оқиғалар тіркеліп жатады. Сіздердің тәжірибелеріңізде қандай сипаттағы қылмыстар жиі кездеседі? Қазіргі кезде әскери ортада қандай құқықбұзушылықтарға баса мән беріліп отыр?
– Әлбетте, тәртіп бұзылған жерде қауіп күшейетіні белгілі. Көбінесе Жарғы талабын бұзу, бұйрыққа бағынбау, әскери мүлікті ұрлау немесе заңсыз пайдалану сынды құқықбұзушылықтар әлі кездеседі. Қару-жараққа салғырт қарайтын, ішкі тәртіпке мойынсұнбайтын жағдайлар да бар. Бұған қоса психологиялық күйзелістен туындайтын бұзақылықтар жиілеп отыр.
Былтыр Атырауда бір сарбаз қолындағы қарумен (120 патроны бар) әскери бөлімнен кетіп қалды. Ол қала шетінде көлік тоқтатып, жүргізушіні күштеп алып кеткен. Тергеу барысында оған сержанттардың қысым жасағаны анықталып, олар жауапқа тартылды. Ал қашқын сарбаз 6 жыл жарымға сотталып кетті. Бұл – әскери тәртіпке үлкен сын.
– Мұндай келеңсіз оқиғалардың себебі неде болуы мүмкін? Жалпы, жас сарбаздардың әскери ортаға бейімделмеуі, психологиялық жағынан әлсіздігі, тәрбие жұмысының нашарлығы – осы факторлар жайында не айтар едіңіз?
– Әскери өмір шыдам мен төзімді талап етеді. Мұндай оқиғаларға түрлі жағдайлар әсер етеді. Бірі – әскери ортаға бейімделе алмауы мүмкін, екіншісі – туған үйін сағынады, үшіншісі – психологиялық әлсіздік танытады. Телефонға тәуелділік танытқан сарбаздарды да көріп жүрміз. Әр бөлімде сарбаздармен жұмыс жасайтын, олардың мәселесін тыңдайтын психолог бар. Бірақ бұл да жеткіліксіз. Егер командир тарапынан бақылау күшейтілмесе, тәлім-тәрбие жұмысы әлсіресе, сарбаз өзіне-өзі сенімсіз болады.
Сарбаз тәртіп пен тәрбиенің ортасында шынығуы тиіс. Егер жеке құраммен жүйелі жұмыс жасалмаса, ертеңгі күні ол жерден міндетті түрде мәселе туындайды. Бұл – өмір дәлелдеген шындық.
«Біз мәселенің алдын алғанды жөн көреміз»
– Өзіңіз айтқандай, Ішкі істер министрлігі 2025 жылды «Профилактикалық жыл» деп жариялаған екен. Бұл бастама аясында басқарма қандай іс-шараларды жүзеге асыруда? Әскери бөлімдердегі тәрбиелік кездесулер, түсіндіру жұмыстары, бірлескен рейдтер туралы кеңірек айтып берсеңіз.
– Бұл бастаманың маңызы өте зор. Себебі құқықбұзушылықтың алдын алу – қылмысты ашқаннан әлдеқайда маңызды. Профилактика дегеніміз – тек лекция оқып кету емес, сарбазбен тіл табысу, оны тыңдай білу, оған дұрыс бағыт көрсету. Біз бұл жұмысты басқарма басшылығының тікелей тапсырмасымен жүйелі түрде жүргізіп келеміз.
Атырау тобының тергеушілері мен жедел уәкілдері 99245, 5546, 41433 әскери бөлімдерінде болып, жеке құраммен ашық әңгіме өткізді. Мұнда қылмыстық жауапкершілік, ішкі тәртіп, тыйым салынған заттарды сақтау, әскери қызметкерге тән этика мәселелері әңгіменің өзегіне айналды. Мысалы, киберқылмыс пен интернет алаяқтықтың алдын алу бағытында полиция департаментінің мамандарымен бірлесіп іс-шара өткіздік. Кейбір бөлімдерде кинология қызметкерлерімен бірге қоймалар мен автопарктерді тексердік.
Биылғы көктемгі әскерге шақыру науқаны кезінде де жас шақырылушылармен кездесіп, түсіндіру жұмыстарын жүргіздік. «Көктем-2025» шеңберінде әскери қызметтің маңызын түсіндіретін тәрбие сағаты өтті. Мұның бәрі – келешектегі тәртіптің негізін бүгіннен қалау әрекеті.
Әділдік – басты қағида
– Батыс өңірлік әскери-тергеу басқармасы бірнеше облысты қамтиды. Осы құрылымның қызметтік ауқымы, құзырет аймағы және күнделікті жұмыс тәртібі жайлы нақтылап айтып берсеңіз.
– Батыс өңірлік әскери тергеу басқармасы Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарын қамтиды. Бас кеңсеміз Ақтауда. Атырау облысында жеке тобы жұмыс істейді.
Тергеушілер мен жедел уәкілдерден құралған басқарма құрамында ауыр және аса ауыр қылмыстар бойынша тергеу жүргіземіз. Қорғаныс министрлігі, ҰҚК Шекара қызметі, Ұлттық ұлан құрылымдары бойынша да жұмыс істейміз.
– Кейбір жағдайда белгілі бір қылмыстық фактілерді «жылы жауып қоюға» тырысатын әрекеттер байқалып жатады. Әскер ішіндегі мұндай әрекеттерге көзқарасыңыз қандай? Жауапкершілік пен шындық қай кезде тең жүреді?
– Қылмыстың бетін жабуға болмайды. Меніңше, қылмысты жасыру – салғырттықтың белгісі. Бұл «бас жарылса – бөрік ішінде» дейтіндей жағдай емес.
Біз тәртіп бұзылған жерде дереу әрекет етуге міндеттіміз. Заң – бәріне ортақ. Командир де, сарбаз да бірдей жауап береді. Әркім өз орнын, өз міндетін білуі тиіс.
– Қызмет жолында түрлі тағдырмен, сан қилы оқиғамен бетпе-бет келетін шығарсыз. Сіздің есіңізде ерекше сақталған оқиға жайлы айтып бересіз бе? Тергеуші үшін мұндай сәттер қандай сабақ береді?
– Иә, бір сарбаздың өз-өзіне қол жұмсауға оқталғаны туралы белгілі болды. Сондай кезде дереу көмек көрсетіп, оның өмірін арашалап алып қалдық. Кейін сол сарбаз Отан алдындағы борышын толық өтеп шықты. Қазір оның отбасы бар, тұрақты жұмыс жасап, ел қатарлы өмір сүріп жатыр. Осындай жағдайлар біздің еңбегіміздің шынайы нәтижесі болса керек.
«Тергеуші – заңгер ғана емес, адамтанушы»
– Әскери тергеушінің қызметі қылмысты ашумен ғана шектелмейтіні белгілі. Осы ретте ол қандай қасиеттерге ие болуы керек деп ойлайсыз?
– «Түзу ағаштың көлеңкесі де түзу» дейді халқымыз. Әскери тергеушінің қызметі дәлдік пен адалдықтың айғағынан тұрады. Қысқа қайырсақ: адал, байсалды, сабырлы, жүйелі ойлайтын, нақты шешім қабылдай алатын адам болуы тиіс.
Әр сарбаздың тағдырына араласу жауапкершілікті талап етеді. Әр сөзің салмақты, әр әрекетің дәл болуы керек. Тергеуші тек хаттама толтыратын қызмет емес, адам психологиясын түсінетін маман болуы да маңызды.
– Қазіргі заман – цифрлық технологияның дамыған кезеңі. Бұл өзгерістер сіздердің жұмыстарыңызға қалай әсер етіп отыр? Заманауи техниканың тергеу сапасына пайдасы бар ма?
– Иә, заманауи техника тергеу амалдарының сенімді серігі іспетті. Қазір бейнематериалдар, байланыс құралдарынан алынған ақпараттар тергеудің негізгі дәлеліне айналып отыр. Техниканың дамуы – тергеу сапасын арттырады. Цифрлық сараптамалар, бейнебақылау, аудио деректер тергеудің тиімділігіне әсер етеді.
– Жастарды елдің ертеңі дейміз. Әскери өмірге енді қадам басқалы тұрған жас сарбаздарға қандай ақыл-кеңес берер едіңіз? Бұл жолда табандылық пен тәртіпке қалай үйренуге болады?
– Әскер – тәрбие мектебі. Тәртіпке бағын. Адал бол. Бұл мектеп өмірге шыңдайды. Әділет жолынан айнымай, қай жерде қызмет етсе де «елім үшін қызмет етемін» деген қағиданы ұстанғаны жөн. Иә, «Отан – оттан да ыстық» деп бекер айтылмаған ғой. Меніңше, бұл сөзді жүрекпен ұғыну керек.
– Әңгімеңізге рақмет. Қызметіңізге сәттілік тілейміз.
Сұхбаттасқан Майра ЕРҒАЛИ
