Рухани келісім – тұрақтылық пен бейбітшіліктің негізі

Елімізде 1 мамыр – Қазақстан халқы бірлігі күні ретінде белгіленген. «Рухани келісім» ұғымы елдегі түрлі діни және этникалық топтар арасындағы келісім мен өзара түсіністік идеясын білдіреді. Бұл күн елдегі түрлі діни және этникалық топтар арасындағы өзара түсіністік, төзімділік пен сыйластықты нығайтуға бағытталған. Бұл күні рухани келісім мен конфессияаралық диалогты нығайту мақсатында түрлі іс-шаралар өткізіледі. Рухани келісім күніндегі негізгі шаралардың бірі – діндарлардың бейбітшілік пен келісімге бағытталған ортақ дұғалар мен рәсімдерге қатысуы.

Рухани келісім күні мешіттер, шіркеулер және басқа да діни бірлестіктер өздерінің жолдарын және басқа конфессия өкілдерін ортақ дұғалар мен рәсімдерге шақырады. Сондай-ақ бұл күні дінаралық диалог, толеранттылық және ынтымақтастық мәселелерін талқылау мақсатында конференциялар, форумдар, «дөңгелек үстелдер» және басқа да іс-шаралар өткізіледі. Бұл іс-шараларға дін қайраткерлері, қоғам қайраткерлері, ғалымдар мен түрлі діни бірлестіктердің өкілдері қатысады. Рухани келісім күні азаматтық қоғам мен мемлекеттік органдарды Қазақстанда әртүрлі діндер мен мәдениеттердің бейбіт қатар өмір сүруіне жағдай жасау үшін бірлескен күш-жігер жұмсауға да ынталандырады. Бұл күн көпұлтты және көпконфессиялы қоғамда адамдардың бір-бірін сыйлау мен түсіну қажеттілігін еске салады. Өзара сыйластық түсінігі қазақ халқының өмірлік философиясының бір астарын құрайды. Себебі тарихта қазақ жері түрлі мәдениеттер мен ұлттардың бесігі болған.

Қазақстан әртүрлі мәдени және өркениеттік ағымдардың тоғысқан жерінде орналасқандықтан, басқа да тарихи себептермен оның территориясында бірегей көпмәдениетті және көпұлтты қауымдастық қалыптасты. Қазақ ұлтынан өзге түрлі этнос өкілдері: орыстар, украиндар, немістер, өзбектер, татарлар, корейлер және басқа да көптеген этностарға қазақ жерін мекендеу тағдыры бұйырып, олар өздерінің ерекше мәдениетін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын ала келді. Нәтижесінде этникалық топтардың әртүрлілігін және олардың ел тарихы мен мәдениетіне қосқан үлесін көрсететін бай мәдени мұра қалыптасты. Қазақстанды әртүрлі діндер мен сенімдер тоғысқан жері деуге де болады. Ислам, православие, католицизм, протестантизм, иудаизм, буддизм және басқа діндер еліміздің мәдени мозайкасынан өз орнын табуда, бұл оны әртүрлі халықтардың рухани және мәдени мұрасын дамытудың ашық және серпінді ортасына айналдыруда. Дегенмен қазақтардың салт-дәстүріне, өнеріне, сәулетіне әсер етіп, мәдениетінде елеулі орын алған дін ислам екені сөзсіз. Қазақ халқы ислам сенімін дәстүрлі дін ретінде қабылдайды әрі өздерін исламның сунниттік, оның ішінде Ханафи мәзхабына жатқызады.

Ислам Қазақстан аумағына VIII-IX ғасырларда келіп, қазақ халқының мәдени-рухани мұрасының маңызды құрамдас бөліктерінің біріне айналды. Қазақ мәдениетінің ислам дінімен байланысты негізгі қырларының бірі – олардың ислам қағидаларына негізделген дәстүрлі өмір салты. Бұл, мысалы, отбасылық құндылықтарға, әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлерге, сондай-ақ ислам күнтізбесі бойынша аталып өтілетін мерекелерге (Ораза айт, Құрбан айт) қатысты. Ислам діні қазақ өнері мен сәулет өнеріне де әсер еткен. Мешіттер, мазарлар мен кесенелер сияқты көптеген дәстүрлі қазақ ғимараттары ислам сәулет элементтері мен әшекейлерін көрсетеді. Қазақ суретшілері мен қолөнершілері де өз туындыларында ислам символикасының мотивтерін жиі пайдаланады.

Тағы бір айта кетерлігі, ислам діні қазақ әдебиетіне, музыкасына да әсер еткен.  Көптеген қазақ әндері, жыр, термелер, өлеңдері исламның рухани-этикалық құндылықтарын көрсетеді. Жыраулар поэзиясы да тұнған мұсылмандық  әдеп негіздерін мазмұнына арқау етті деуге болады. Жалпы, ислам қазақтардың мәдени болмысын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады және олардың мәдениеті мен әлеуметтік өмірінің әртүрлі аспектілеріне терең әсер еткен. Қазақ халқы дәстүрге сай достығымен, қонақжайлығымен, өзге мәдениеттер мен діндерге құрметпен қарауымен ерекшеленеді. Қазақстандық мәдениет толеранттылық пен өзара түсіністікке толы. Сол үшін бұл елде әртүрлі этникалық және діни топтардың өкілдері ымыраласып, бейбіт қатар өмір сүруде. Сондай-ақ мемлекет ұлтаралық және конфессияаралық келісім саясатын белсенді түрде қолдап, халықтың әртүрлі топтары арасындағы өзара түсіністік пен сыйластықты нығайтуға бағытталған түрлі бағдарламалар мен іс-шараларды өткізеді. Қазақстан заңдары ұлты мен дініне қарамастан барлық азаматтардың тең құқықтары мен бостандықтарына кепілдік береді. «Кең болсаң, кем болмайсың» дейтін кеңпейіл қазақтар арасындағы толеранттылық олардың мәдениеті мен әдет-ғұрпынан да, мемлекеттік саясаттан да байқалады, бұл Қазақстанда әртүрлі мәдениеттер мен діндердің үйлесімді өмір сүруіне жол ашқан.

Қазақстан – көпұлтты және көпконфессиялы мемлекет ретінде Ата заңы діни сенім бостандығына кепілдік береді, плюралистік ортада ұлттық және сенімдегі айырмашылықтарды құрметтеуге шақырады. Сондай-ақ мемлекет конфессияаралық диалог пен конфессияаралық келісімді нығайту саясатын қолдайды. Рухани келісімге қол жеткізуге бағытталған күш-жігердің бір бөлігі ретінде мемлекет шағын этностардың дәстүрлі діни мәдениеттерін сақтауға және дамытуға да назар аударады, бұл елдегі рухани әртүрлілік пен келісімді нығайтуға ықпал етеді. Қазақстандағы рухани келісімді қолдаудың жарқын мысалдарының бірі – әртүрлі діни бірлестіктер арасындағы конфессияаралық келісім мен достықтың символына айналған Астанадағы Бейбітшілік пен келісім сарайының салынуы. Бұл сарай әртүрлі діни дәстүрлерден сәулет пен дизайн элементтерін біріктірген, әртүрлі конфессиялардағы сенушілер арасындағы диалог пен өзара түсіністік орны болып табылады. Қазақстандағы рухани келісімді ілгерілету жөніндегі күш-жігер қоғамдағы қоғамдық тұрақтылықты, бейбітшілік пен келісімді нығайтуға бағытталған ұлттық саясаттың маңызды аспектісі болып табылады.

Сонымен қатар, Қазақстанда дін көшбасшылары мен түрлі конфессия өкілдері мемлекеттік органдармен діни саясат, білім, мәдениет және әлеуметтік даму мәселелерін шешуде белсенді түрде ынтымақтасады. Бұл диалог түрлі діни бірлестіктер арасындағы өзара түсіністік пен сыйластықты дамытып, қоғамдағы рухани келісімді нығайтады. Қазақстанда рухани келісімді қамтамасыз етудегі тағы бір маңызды аспект – діни сенім бостандығы мен адам құқықтарын қорғаудың заңнамасы мен тетіктерінің болуы. Қазақстан Конституциясы әркімнің ар-ождан және діни сенім бостандығы құқығына кепілдік береді, бұл елімізде діни құқықтар мен бостандықтардың сақталуына негіз жасайды. Рухани келісімді қолдаудың маңызды элементі азаматтық қоғамның, діни бірлестіктердің және үкіметтік емес ұйымдардың дінаралық диалог, бітімгершілік және әлеуметтік қолдау жөніндегі жобаларды жүзеге асыруға белсенді қатысуы болып табылады. Осылайша, Қазақстандағы рухани келісімге мемлекеттік саясат деңгейінде де, қоғамдық сана мен белсенділік деңгейінде де қолдау көрсетіледі, бұл әрбір адам өзін құрметтейтін және қорғалатынын сезінетін бейбіт және келісімді қоғам құруға ықпал етеді.

Біз жоғарыда сөз еткен, Ислам діні адамдар арасындағы татулықты, төзімділік пен келісімді қолдайды. Исламда бейбітшілік (әс-сәләм) ең маңызды мұраттардың бірі болып саналады және мұсылмандар өз өмірінде және басқалармен қарым-қатынаста бейбіт қатынастарды ұстануға тырысады. Ислам жеке өмірде де, қоғамда да өзара түсіністік пен сыйластыққа шақырады. Мұсылмандар әрдайым алдымен өз ішінде, сосын өзгелермен тату тұрудың жолдарын іздеуі керек. Дәстүрлі дініміз барлық адамдарды тең көреді, артықшылық тек Аллаға жақындықта, тақуалықта деп қарастырады. Ал Жаратушыға жақын пенде ол жанжалдан бойын аулақ ұстайды әрі бейбіт ұстанымдардан танбайды. Айтпағымыз, Рухани келісім мұраты исламның ілкі мақсаттарының бірі ретінде ол әрдайым мұсылмандар басым қоғамда қызу қолдау табады. 

Алтынбек ҰТЫСХАНҰЛЫ,

Атырау облысының бас имамы