«Мына сұмдықты кім көрген?!»

Қазақ халқы үшін марқұмды соңғы сапарға шығарып салу – қасиетті борыш. Бұл тек жаназа рәсімі емес, тірілердің өліге деген құрметінің, имандылықтың, адами борыштың көрінісі. Алайда соңғы кездері ел ішінде жаназа мен жерлеу рәсімдеріне қатысты түрлі әңгімелер, күмән тудыратын әрекеттер мен дін атын жамылған күмәнді ағымдардың ықпалы байқалып жүр.

Жақында А.Ж. есімді әйел адам өзі қатысқан садақада алаңдатарлық көріністерге куә болғанын баяндады. Оның айтуынша, марқұмның жаназасы кезінде молда «бұл адам қандай еді?» деп сұрамай, мәйітті қайнаған ыстық сумен жуындырған. Мұндай әрекет марқұмның денесін босату үшін немесе басқа бір діни рәсімге сай істелді деп күдіктенеді. Тіпті «кебінін қиып, бөліп таратты» деп жағасын ұстады. 

– Садақада марқұм жайлы жақсы сөз айтылмады. Жамағаттан марқұмның қандай адам болғаны сұралған жоқ. Бұл жан діндар, намазхан кісі еді. Алайда мәйітті жуындыру кезінде оны қайнап тұрған сумен жуды. Тіпті «марқұмды отырғызып көмді» деген сөз шықты. Бұл шариғатқа да, қазақы жолға да жат. Қайғылысы – кебінді кигізгенімен, ішке кірген адамдар оны қиып алып, кебінсіз кілемге орап алып шықты. Сонда ол адам жалаңаш көмілгені ме? — дейді сұхбаттасушымыз алаңдап.

Мұндай жағдайлар – халықтың діни рәсімдерге деген сенімін әлсіретіп, сан түрлі қауесеттерге жол ашатыны сөзсіз. Ең қиыны, марқұмның арының аяққа тапталғаны. Қайнап тұрған су, кебін жырту, дене мүшелерін ашық қалдыру – ислам шариғатына түбегейлі қайшы әрекеттер емес пе?!

– Бұл – шариғат пен дәстүрден алшақ, әрі діни сауаты төмен немесе теріс бағыттағы топтардың ісі болуы мүмкін. 

Ислам шариғатына сай мәйітті жуудың тәртібі бар. Су қанжылым болуы тиіс. Қайнап тұрған суға жуындыру дұрыс емес. Бұл елдің бірлігін ірітетін қауіпті діни ағымдардың әрекеті болуы мүмкін. Бұл – дінге, дәстүрге, тіпті адамгершілікке қайшы. Соңғы сапарға аттанған жанға лайықты құрмет көрсету – біздің діни, ұлттық және адами парызымыз, — дейді Құспан молла мешітінің бас имамы Эммат Ғұмар. 

Отырғызып көму – исламға жат әрекет

Оның пікірінше, исламда мәйіт қабірге шалқасынан, сәл оң жақ бүйірімен, жүзін құбылаға қаратып жатқызылады. Мәйітті отырғызып көмудің исламда еш негізі жоқ, бұл кейбір бұрмаланған секталық сенімдердің ісі. 

– Жоғарыда айтылған жағдайлар рас болса, бұл – өте өкінішті әрі орынсыз іс. Ең алдымен, мәйітті қайнап тұрған ыстық сумен жуындыру – шариғатқа қайшы. Исламда мәйітті жуатын су жылы болуы керек, бірақ денеге зиян келтірмейтіндей деңгейде. Қайнап тұрған су адамның денесін күйдіреді. Бұл – марқұмға деген құрметсіздік. Марқұмды соңғы сапарға шығарып салу – тірілердің алдындағы үлкен міндет. Бұл іс шариғат талаптарына да, ата-бабамыздан қалған салт-дәстүрге де сай орындалуы тиіс.

«Марқұмды отырғызып көмді» деген сөз ауыр естіледі. Құдай сақтасын, бұл шариғатта да, қазақы ғұрыпта да жоқ нәрсе. Адам денесін жайменен созып, қабірге жатқызады. Отырғызып көму – діни тұрғыда да, мәдени тұрғыда да үлкен қате.

Кебін мәселесіне келсек, марқұм ер кісі болса, үш қабат кебінмен оралуы – парыз. Егер кебіні шешіліп, орнына кілемге оралғаны рас болса, шариғи талап өрескел бұзылған екен. Адам жалаңаш көмілді деу – жүрек ауыртар сөз. Бұлай болмағанына үміттенеміз,-деген қызылқоғалық Қайдар қарт сонда да бұл жағдайдан сабақ алуымыз керектігін айтады.

Марқұмның соңғы сапары – елдің ынтымағын, иманын, тәртібін көрсететін сәт. Айтып өткеніндей, қателік болса, түзету керек. Бірақ оны өсекке, дауға айналдыру тағы бір қателік. «Сондықтан, мұндай жағдайда сол жердің имамы, көзіқарақты ақсақалдар, мәйіт жуған адамдар және туыстары бір жерге отырып, ашық сөйлесіп, не болғанын анықтауы қажет. Сонда ғана ел ішінде күмән мен дүрбелең болмайды» дейді ол.

Бетін тұмшалап жүру – қоғам үшін қауіп пе, құқығы ма?

Бүгінде елімізде дін мен дәстүр, еркіндік пен қауіпсіздік арасындағы тепе-теңдік мәселесі күн тәртібінен түспей келеді. Соның бірі – бетін тұмшалап, толық жабық киіммен (никаб, паранжа, бурка) жүру жайы. Бұл құбылыс кейбір азаматтар үшін діни сенімнің көрінісі болса, көпшілік үшін қауіпсіздікке, ұлттық бірегейлікке, зайырлы қоғам қағидаттарына қатер ретінде қабылданады.

Жалпы бет тұмшалау деген не? Бет тұмшалау – әйел адамның киім арқылы жүзін толық жасыруы. Бұл кейбір мұсылман елдерінде (әсіресе араб түбегінде) кездесетін мәдени-діни салт. Оған никаб (тек көз ашық), бурка (көз де тормен жабылады), паранжа сияқты нұсқалар жатады. Алайда бұл – исламның міндеттеген парызы емес, тек белгілі бір мәдени аймақтарға тән киіну үлгісі. Ал шариғат не дейді?

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (ҚМДБ) бұл мәселеге қатысты бірнеше рет нақты мәлімдеме жасады. Бас мүфтидің ресми пікіріне сүйенсек, бет тұмшалау – исламның парызы емес. Ханафи мәзһабында (Қазақстан халқы ұстанатын мәзһаб) әйел адамның жүзін ашық ұстауына рұқсат етілген. Қоғамда үрей тудыратын, адамдармен қарым-қатынасқа кедергі келтіретін, әсіресе қауіпсіздік мәселесіне әсер ететін киім үлгісі – шариғаттың да, заман талабына сай мұсылманның да киімі болмауы тиіс.

– Бет тұмшалау арқылы дін көрініп тұрған жоқ, керісінше, қоғамнан оқшаулау процесі күшейіп тұр,-дейді белгілі исламтанушы теолог Марат Сәрсенбаев.

Қазақстан Республикасы – зайырлы мемлекет. Бұл дегеніміз – діни сенімге тыйым салынбайды, бірақ мемлекет діннен бөлек, ал дін мемлекетке үстем бола алмайды. Сондықтан бетін толық жабатын киіммен қоғамдық орындарда жүруге шектеу қойылған. Бұл шектеу қоғамдық қауіпсіздікті сақтау, террористік қауіптердің алдын алу мақсатында қабылданды. Кейбір білім беру мекемелерінде, мемлекеттік қызметтерде жабық киім киюге тыйым салынған. Мұндай заңдар Қазақстанда ғана емес, Франция, Бельгия, Австрия, Нидерланды, Тәжікстан сияқты елдерде де енгізілген-міс. Бұл мемлекеттерде де бетті толық жабатын киім қоғамдық алаңдаушылық тудырған.

Қоғам алаңдаулы

Қарапайым тұрғындар арасында да алаңдаушылық бар. Жолаушыларға жүзін көрсетпейтін адаммен бір көлікте отыру, мұғалім мен дәрігерді танымау, қауіптің алдын ала алмау – мұның бәрі көпшілік үшін қоғамдық сенімділікті төмендететін факторлар.

Жас қыздарымыздың кейбірі өз болмысын жоғалтып, өзге елдің салт-санасын дін деп қабылдап жатыр. Өзім үш қыз, төрт ұлдың анасымын. Балаларымның болашағы үшін қорқамын,-дейді көпбалалы ана Гүлден Ғұмарова.

Бет тұмшалау – кейде радикалды діни ағымдардың символына айналып кетуі мүмкін. Олар әйелдердің қоғамнан бөлінуін, білім мен еңбекке араласпауын, ұлттық менталитетке қарсы әрекеттерді насихаттайды.

Осындай ағымдардың жетегінде кеткен кейбір әйел адамдар отбасынан бас тартып, заңды мойындамай, қазақтың дәстүрін күпірлік деп танып жүр. 

Бұл – ұлт қауіпсіздігіне төнген тікелей қауіп.

Адастыру үшін емес, өмір сүру үшін

Біз пікірін білмек болған тұрғын Майра Қауқарованың үш ұлы да бес уақыт намазы бар жандар. Оның айтуынша, ислам – адамның өмір сүру сапасын жақсартатын, рухани кемелдікке жетелейтін дін. 

 – Менің балаларым Аллаға құлшылық етіп, бес уақыт намаздарын оқиды. Қақ-соқпен ісі жоқ. Жұмыстарында да жетістіктерге жетіп жүр. Көшеде темекі тартып, былаң-сылаң жүрген, ата-анасын да, отбасын да қинап, түрлі есірткі типтес заттарды пайдаланып жүрген жастарды көргенде дәстүрлі дінге бет бұрған балаларыма риза боламын. Келіндерім де орамалдарын тағып, шаштарын жауып, ұзын да кең етек көйлекпен жүреді. Бет бүркеу деген жоқ. Жалпы, дін ешқашан қоғамнан оқшау болуды, мемлекетпен қақтығысуды үйретпейді. Сондықтан бет тұмшалау жеке сенім емес, қоғамдық жауапкершілікпен өлшенетін әрекет. Мемлекет тарапынан шектеу – дінге емес, қауіпсіздік пен қоғамдық келісімді қорғауға бағытталған шара. Қазақстан мұсылмандары – ата дәстүрін сақтай отырып, заманауи, білімді, ашық қоғамда өмір сүруге тиіс, — дейді ол.

Расында, адам дінді емес, дін адамды қорғайды. Бірақ егер дінді дұрыс түсінбесе, ол адамды қоғамнан бөліп, қасіретке де апаруы мүмкін.

Заңға бағынған құл болмайды

Мақаланы жазу барысында сала мамандарының да пікірлерін біліп, біраз ақпарат жинауға ұмтылдық. Шариғатта әйелдің киімі ұятты жерлерді жабатын, бояну мен сәнқойлықтан ада, қоғамда ерсі көрінбейтін болу керектігі айтылған. Ал бетті толық жабу – негізінен араб елдеріндегі салт, оны исламның парызы ету – қате түсінік.

Ал дін атын жамылған адасушылар кімдер? Қазіргі таңда елімізде кейбір діни ағымдар исламды бұрмалап, халықтың дәстүрі мен өмір салтына қарсы үгіт жүргізіп келеді. Олар салт-дәстүрді «ширк» деп жоққа шығарады. Имамдарды тыңдамай, өздерін ғана «таза мұсылманбыз» дейді, ата-баба жолын менсінбей, қоғамды бөлшектейді. Мұндай әрекеттер ел бірлігіне сызат түсіреді, жастарды жат идеологияға тартады. 

Намаз ниетпен өлшенеді

Жуырда көптен көрмеген танысым әрі бұрынғы әріптесім Алтынаймен жолығып, ұзақ әңгімелесіп қалдық. Ол біраз жыл бұрын тұрмысқа шыққан еді, балалы-шағалы болғанын естіп, қуанып қалдым. Бірақ қуанышым ұзаққа созылмады. Сөз арасында:

– Ажырастым.., — деді.

Себебін сұрағанымда, ол ауыр күрсінді.  

– Басында бәрі жақсы сияқты еді. Күйеуім намаз оқиды, дінге жақын адам көрінді. Бірақ уақыт өте келе «шөп» шегетінін біліп қалдым. Алғашында қояр деп сендім. Алайда кейін бұл әдеті үйдің берекесін қашырды. Шариғатқа бет бұрған адамның сөзі мен ісі сай келуі керек қой. Намаз оқып жүріп, есірткі қабылдауды доғармады. Үйде тыныштық болмай кетті. Ақырында балаларымның болашағы үшін ажырасуға мәжбүр болдым. Намаз оның бетпердесі ғана екен, — деді танысым.

Бұл әңгіме мені ойға қалдырды. Расында, дінге бет бұрған адамның әрбір ісі айналасына шапағат пен үлгі болуы тиіс. Намаз Жаратқанмен байланыс қана емес, сонымен бірге адамның өз-өзіне, отбасына, қоғамға деген жауапкершілігі емес пе?!

Дін – дүре емес, жүрекке жетер тәрбие

Жуырда ел арасында болған жүректі ауыртатын жағдай жайлы естідік. Әке кәлиманы жаттай алмағаны үшін  бес жасар баласына қол көтеріп, ұрып-соққан. Не бары 5 жасар бала. Тілі енді-енді шығып, дүниені енді танып келе жатқан сәби. Сол күнгі соққыдан кейін баланың тілі байланып, сөйлеуден қалыпты дейді.

Қандай тас жүрек болса да, бұл хабарды естіген жан селт етпей қалмас. Ең сұмдығы, бұл әрекетті әлгі «әкенің» дін жолында жүргенін алға тартып, «дін үшін, Алла разылығы үшін» деп ақтап отырғанында. Алайда бұл – шариғатқа да, адамгершілікке де, ата-баба тәрбиесіне де жат қылық.

Ислам діні зорлық пен қорлықты ешқашан қолдамаған. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) өзі: «Балаларыңа мейіріммен қараңдар, оларды құрметтеңдер, жақсы тәрбие беріңдер» деп өсиет еткен екен. Әсіресе, балаға дін үйрету мейіріммен, сабырмен, жұмсақтықпен келетін жол. Қорқытып емес, сүйіспеншілікпен үйретіледі.

Расында, бәріміздің де жүрегімізге дінге деген сенім мен құрмет бар. Қара жамылып жүрмесек те, тілімізде кәлимамыз да жоқ емес. Кәлима демекші, ол – иманның кілті. Жүректен шынайы шыққанда ғана мәні болады. Баланың жүрегіне иманды қорқынышпен емес, сеніммен сіңіру керектігіне үлкен білімнің де қажеті жоқ.

Қарап отырсақ, бұл тек бір отбасының мәселесі емес, бүкіл қоғамды алаңдатуы тиіс жағдай. Қоғамға берілген үлкен ескерту секілді. Дінді дұрыс түсінбей, қатыгездікке айналдырған адамның әрекеті бүкіл діннің абыройына дақ түсіреді. Дін – сабыр, тәрбие, мейірім. Ал күш көрсету – надандықтың белгісі.

Дін бетперде емес. Жүрекпен, шын ықыласпен орындалатын амал. Ал шынайы діндарлық – сөз бен істің үйлесімі.

Ата-бабамыз дінді дәстүрмен үйлестіре отырып, ұлт болмысына сай өмір сүрді. Бүгінгі таңда шынайы дінді сақтау үшін діни рәсімдерді сенімді, білімді имамдар мен молдалар атқаруы керек. Радикалды ағымдарға жол бермеу үшін құқық қорғау органдары мен қоғам бірлесе жұмыс істеуі қажет. Сонымен қатар жұртшылық діни білімді тек ресми мешіттер мен мүфтият ұсынған көздерден алуы тиіс.

  Рита ӨТЕУҒАЛИ