Құқықтық мәдениет – қоғам алдындағы жауапкершілік
Биыл еліміздің басты құжаты – Қазақстан Республикасының Конституциясына 30 жыл толып отыр. Осы мерейлі кезең тәуелсіздіктің алғашқы қадамдарынан бастап, елдің құқықтық, саяси және әлеуметтік дамуының негізін қалаған заңды құжаттың маңыздылығын айқындай түседі. 1995 жылы қабылданған Ата Заң еліміздің тұрақтылығын сақтап, өркендеуіне жол ашты. Бұл заңды құжат қана емес, ол халқымыздың бірігуі мен бірлігін қамтамасыз еткен, барлық адамның құқықтары мен бостандықтарын сақтайтын негізгі бағдаршам болып отыр. Атырау облысы бойынша әділет департаментінің басшысы Асұлан КАРИМОВПЕН өткізген сұхбатымызда әр адамға тең құқық беріп, әділдікті қамтамасыз етуге мүмкіндік туындататын елдің Ата Заңының мән-маңызы туралы әңгіме өрбіді.
– Конституция заңдар жинағы ғана емес, ол – ұлттың болашағына бағыт сілтейтін, мемлекет дамуының басты тірегі. 30 жылдың ішінде Ата Заң көптеген реформалар мен жаңаруларға жол ашты, әрі ел ішіндегі бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етті. Сондықтан бұл тарихи дата – әрбір адам үшін Конституцияның құндылығын терең түсініп, құқықтық мәдениетімізді арттыруға зор ықпал ететін кезең. Ал жастарымыз үшін бұл өз құқықтары мен міндеттерін түсініп, Ата Заңның мән-маңызын ұғатын мүмкіндік.
– Өзіңіз айтқандай, Конституция – мемлекеттің тұғыры, тәуелсіздіктің тірегі. Осы тұрғыда оның қабылдануы әділет саласына қандай өзгеріс әкелді? Құқықтық жүйенің дамуына қалай ықпал етті деп ойлайсыз?..
– Орынды сауал. Конституцияға сүйенген әділет саласы өз жұмысын бастап, құқықтық жүйе нығая түсті. Конституция бізге заңдылықты сақтап, әділеттілікті орнатуға басты бағыт-бағдар көрсетті. Әділет органдарының басты міндеті – тұрғындардың құқықтарын қорғау, әділдікті орнату, олардың бостандығы мен заң алдындағы теңдігін қамтамасыз ету. Конституция қабылданғаннан кейін, елімізде құқықтық жүйені жетілдіру мақсатында көптеген реформалар жүргізілді. Осы өзгерістердің нәтижесінде әділет саласы нығайып, азаматтардың құқықтық қорғалуы үшін барлық шаралар іске асырылды. Меніңше, Конституцияның маңызы – оның тек құқықтық құжат болып қалмай, қоғамды дамытуға, әділеттілікке негіз болатын басты күшке айналуында дер едім.
Халыққа қызмет – мінсіз міндет
– Конституциялық нормалардың іс жүзінде жүзеге асуы көбіне мемлекеттік органдардың тиімді жұмысына байланысты. Осы ретте әділет департаментінің негізгі міндеттері мен атқарып отырған қызметтері жөнінде айтып өтсеңіз.
– Жалпы Конституция нормаларының тиімді жүзеге асуы, шынында да, мемлекеттік органдардың дұрыс әрі тиімді жұмысына тікелей байланысты. Әділет департаменті осы жұмыстардың негізін қалайды. Біз Конституция талаптарын жүзеге асырып, оның әрбір бабын іс жүзінде жүзеге асыру үшін аянбай еңбек етіп келеміз. Әділет департаменті – құқықтық саясатты жүзеге асыратын орган және мемлекет пен халық арасындағы құқықтық байланысты қамтамасыз етуші басты буын.
Енді департаменттің негізгі міндеттерін айтып кетейін. Біріншіден, нормативтік құқықтық актілердің тіркелуі – жергілікті атқарушы органдардың қабылдаған актілерінің Конституция мен заңдарға сәйкестігін қадағалау. Екіншіден, халыққа құқықтық көмек көрсету – адамдардың құқықтық сауаттылығын арттыруға бағытталған шараларды жүзеге асыру, тегін заң көмегін көрсету. Үшіншіден, құқықтық мәдениет қалыптастыру – халықтың құқықтық мәдениетін көтеру мақсатында ақпараттық жұмыстар жүргізу.
Бұл жұмыстардың әрқайсысы қоғамды құқықтық жағынан сауатты етуге, заң үстемдігін нығайтуға бағытталған.
– Иә, Ата Заңда әрбір адамның құқығы мен бостандығы қорғалатыны нақты көрсетілген. Осы қағиданы басшылыққа ала отырып, құқықтық ағарту мен тегін заң көмегін ұйымдастыруда қандай іс-шаралар қолға алынып отыр?
– Иә, осыған орай құқықтық көмек көрсету ісін алға жылжытатын бірқатар маңызды шараларды жүзеге асырып келеміз. Құқықтық көмек алу үшін тұрғындарға барлық жағдай жасалған. Халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында «Халық заңгері», «Әділет кеңес береді» секілді акциялар өткізіп, құқықтық көмек көрсету деңгейі жоғарылап отыр. Осы шаралар аясында тегін заң көмегін алу мүмкіндігі бар және мұндай іс-шараларға жергілікті мемлекеттік органдар, адвокаттар мен нотариустар қатысып, қоғамның түрлі топтарына көмек береді. Бұл іс-шаралардың ерекшелігі – тұрғындардың құқықтық мәселелерін тиімді әрі жедел шешу, құқықтық білімдерін арттыру, заңға қатысты мәселелерін оңай шешуге көмектесу.
Ал құқықтық көмектің сапасын арттыру үшін әлеуметтік желілерде халыққа ақпарат таратып, тұрғындардың сұрақтарына жедел жауап береміз. Біздің басты мақсатымыз – әрбір адамға заңды, құқықтық көмек көрсету және Конституцияның нормаларын шынайы өмірде іске асыру.
Уақыт пен қаражатты үнемдейді
– Осы тұста елді мекендердегі құқықтық қызметтің қолжетімділігін арттыру мақсатында «құқық кабинеттері» ашылғанынан хабардармыз. Бұл жоба ауыл тұрғындарының құқықтық сауатын арттыруда қаншалықты тиімді болды?
– Бұл жоба ауыл тұрғындарының құқықтық білімін арттыруға үлкен үлес қосып отыр. «Құқық кабинеттері» ауылдық жерлерде тұрғындарға заңгерлік көмек көрсету үшін ашылған. Оларда тұрғындар қажетті құқықтық ақпаратты ала алады, сонымен қатар қолданыстағы заңнамаға қатысты сұрақтар қойып, қажетті кеңес алу мүмкіндігі бар.
Сондай-ақ әрбір адамға заңды құжаттарды алу, құқықтық мәселелерін шешу үшін үлкен мүмкіндік. Бұл ауыл тұрғындары үшін қолдау, себебі олардың құқықтық сауаты мен қажетті ақпарат алуға қолжетімділігі артады.
– Бүгінде мемлекеттік қызметтер мен заң көмегі цифрлық форматқа көшіп жатыр. «E-ZanKomegi» ақпараттық жүйесі мен «Zan Komegi» мобильді қосымшасының артықшылықтары қандай?
– Иә, цифрлық қызметтердің енгізілуі құқықтық қызметтерді әлдеқайда қолжетімді етті. «E-ZanKomegi» ақпараттық жүйесі мен «Zan Komegi» мобильді қосымшасы арқылы әр адам онлайн түрде құқықтық көмек ала алады. Бұл жүйелердің басты артықшылығы – халыққа қолжетімділік пен уақыт үнемдеуді қамтамасыз ету. Құқықтық кеңестерді кез-келген уақытта алу мүмкіндігі бар, сондай-ақ жасанды интеллект агентінің көмегімен түсінбеген сұраққа жауап алуға болады.
«Е-нотариат» пен «Робот сот орындаушысы»
– Жаңашылдықтар демекші, «Е-нотариат» жүйесі бүгінгі таңда кең қолданысқа енуде. Бұл жүйе арқылы қандай заңдық рәсімдер жеңілдеді? Тұрғындар үшін қаншалықты тиімді деп ойлайсыз?
– Нотариат саласында халық үшін ең тиімді әрі уақыт үнемдейтін жаңашылдықтардың бірі – «Цифрлық нотариат» жобасының іске қосылуы. Бұл жүйе азаматтарға сенімхаттарды нотариуспен бейнебайланыс арқылы онлайн режимінде алу мүмкіндігін береді. Қазіргі заманның талаптарына сай, азаматтар нотариустың кеңсесіне бармай-ақ «Egov Mobile» қосымшасын жүктеп, «Е-нотариат» бөліміне кіріп, өзіне қажетті сенімхатты ала алады. Бірақ, назар аударарлығы, мүліктерге қатысты сенімхаттар онлайн режимде берілмейді.
Жалпы алғанда, бұл жүйе тұрғындарға уақытты үнемдеуге мүмкіндік беріп отыр. Сенімхаттарды алу процесі көпшілік үшін тиімді және жылдам тәсілге айналды.
– Тағы бір жаңашыл бастама – «робот сот орындаушы» жобасы екен. Бұл жүйе әділеттілікті автоматтандыру жолында жасалған маңызды қадам деп бағаланып отыр. Осы жоба қалай жұмыс істейді және оның басты артықшылықтары қандай?
– Былтырғы ең үлкен жаңашылдық – «Робот сот орындаушысы» жобасының іске қосылуы. Бұл жүйе азаматтардың жеке сот орындаушысына бару мен оларға ақы төлеу шығындарын жойып, барлық атқарушылық әрекеттерді автоматтандыруды қамтамасыз етеді. Роботтың басты артықшылығы – процестердің жеңілдетілуі және уақытты үнемдеуге ықпал етуі. Мысалы, қарызды төлеу туралы хабарлама азаматтарға бірнеше арналар арқылы жеткізіледі, соның ішінде «СМС» хабарламалары мен «EgovMobile» қолданбасы арқылы да ақпарат беріледі.
Бұдан бөлек, робот тек бір банктік шотқа ғана тыйым салады, ал жеке сот орындаушысы барлық шоттарды бұғаттауға мәжбүр еді. Борышкер қарызын онлайн төлеу арқылы барлық құқықтық мәселелерді оңай шешіп, заңды рәсімдерді жеңілдетеді. Бұл жүйе арқылы әділеттілік тиімді жүзеге асырылып, адамның араласуы минимумға дейін азайып отыр.
– Енді осы мерейлі датаға орай тұрғындарға қандай тілек айтар едіңіз? Құқықтық мәдениетті қалыптастыруда нені ескеруіміз керек?
– Бүгінгі әңгімемізді еліміздің ең басты құндылығы Конституция күнімен түйіндеу орынды болар. Өйткені бұл күн еліміздің тәуелсіздігі, теңдігі мен әділеттілігінің нышаны. Конституция – мемлекетіміздің дамуының негізі, құқықтар мен бостандықтардың кепілі. Осы мерейлі күнде, әсіресе жастарды еліміздің Ата Заңын терең түсініп, құрметтеуге шақырамын. Құқықтық мәдениет – бұл заңды білу ғана емес, әрбір адамның қоғамдағы жауапкершілігі, құрметі мен санасы.
Ал құқықтық қоғам құру үшін ең алдымен отбасындағы тәрбие, мектептегі білім, университеттердегі құқықтық сауаттылық маңызды. Жастар елдің болашағы екенін ұмытпай, өз құқықтарын құрметтеп, заңды білуді басты міндеті ретінде санасына сіңірсе, қоғамның құқықтық мәдениеті жоғары деңгейге көтеріледі. Сондықтан жастарға өз құқықтары мен міндеттерін жақсы меңгеруін тілеймін.
Баршаңызды Конституция күнімен шын жүректен құттықтаймын! Ел іргесі биік, болашағымыз жарқын болсын!
– Сұхбатыңызға рақмет!
Әңгімелескен Майра ЕРҒАЛИ
