НАУРЫЗДЫ ҚАЙ ҰЛТ ҚАЛАЙ ТОЙЛАЙДЫ?

Atr.kz/18 наурыз, 2019 жыл. Наурыз – бес мың жылдан астам уақыт бойы тойланып келе жатқан қазақтар мен Орта Азия халықтарының төл мерекесі.

Бұл көктемдегі табиғаттың жаңаруы мен  жандануы, жаңа жыл – жаңа өмірдің бастамасы  деген мағынаны береді.  Наурыз дәстүрлі мереке ретінде көптеген елдерде тойланады. Енді соларға саяхаттап қайтсақ…

Өзбекстан (Навруз)

Өзбекстанда 13 күн бойы адам жасаған нәрселерді жыл бойы жасайтынына сенеді. Сондықтан, бір-бірінің қарыздарын кешіру,  төс қағыстыру, тату-тәтті өмір сүрудеген ұғымдарға толықтай сенеді.

Танымал пікірге сүйенсек, бұл мерекеде бірінші адамның үйге келуіне байланысты. Жаңа жылдың алғашқы қонағы сабырлы және мейірімді сипатқа ие болса, үйге бақыттың аяғы   кірді деп қабылдайды. Және жыл бойы сәттілік әкеледі деп ойлайды.

Ежелгі заманнан бері Өзбекстанда Ноорузда халықтық фестивальдар, мерекелік базарлар, ат жарысы, иттер мен қояндар соғысы ұйымдастырылады.  Сондай-ақ бұл дәстүр осы күнге дейін сақталып келеді.

Бұл күні үй шаруасындағы әйелдер арнайы жасыл бәліштерді қуырып, нишальданы дайындайды — жұмыртқаның ақтығын қантпен және шөптердің хош иісті тамырларынан жасалған тәтті десерт,  хош иісті палау пештің тәрізді дәмді тағамдарды дайындайды.

Өзбекстандағы ұлттық тағамдардың бірі —  «самалақ» Жаңа жылда — ұннан жасалынған орман өртінде және бидай дәндерінен жасалған,  дәмдеуіштерді қосу арқылы дайындалған  ерекше тағам. Өрілген астық өмірді, жылулықты, молшылықты және денсаулықты бейнелейді. Навруздың алғашқы күнін тойлаудан кейін әдетте далалық жұмыс басталып, әр түрлі салт-жораларды орындау жүреді.

Қырғызстан (Норууз)

Наурыз айындағы аталмыш мерекені  қырғыздар «Нооруз» деп атайды. Егер бала мереке күні дүниеге келген болса, айдың атымен есім беріліп, егер қар жауса,  жақсылықтың  белгісі болып саналады.

Әр отбасында үстелге — «Дистракон» — әр түрлі ыдыстар салынған ақ  үстел қойылады. Кейбір үйлерде, бұрынғыдай,  ұн, май және қант қосылған бидайдан жасалған дәстүрлі ет сорпасы дайындалады. Мереке қарсаңында адамдар үйлерін тәртіпке келтіріп, қарыздарын төлеп, жанжалдасқан достарымен достарына кешіріммен қарайды.

Түркия (Наурыз-Байрам)

Түрік әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүріне сәйкес, Наурыз-бейрамның бірінші күніне алғаш боп қарсылаған адамды жыл бойына жолы ашық  деген түсінік бар.

Осылайша, Түркиядағы Наурызды мерекелеу кезінде адамдар бақытты, денсаулық пен ұзақ өмірді бейнелейтін нәрселермен шұылдануға бар күш-жігерін салады. Яғни, мерекені қалай қарсыласа, жыл бойына солай болады деп ойлайды.

Шарап, арпа немесе питомниктер, сондай-ақ монеталар (бұл күндер, шоттар орын алды) түріктер үшін Наурыз-Байрамды бейнелейтін символдар іспеттес.

Наурыз-бейрамның міндетті атрибуттары — бұл отты фермерлерге және арнайы өрт сөндіретін айдаһарға берілетін қасиетті от.

Қазіргі таңда  Түркияда Наурыз мерекесіне орай  фольклорлық қойылымдар сахналанады.

Мерекеге дайындық кезінде алдымен  міндетті түрде мерекелік тағамдар дайындалады. Дастарханға  ыдыс-аяқтардың арасында шпинатпен бірге берек, жұмыртқа,  пияз қабығының, юфка, кәмпиттер қойылады. Науруда барлық адамдар бір-біріне барып, мерекені көршілерімен және достарымен атап өтеді.

23 наурызда таңертең ерте тұрып, таза және жаңа киім киіп, зиратқа барады. Онда отбасы мүшелері мен көршілер шәй мен кофе ішіп, тамақтанады.  Тамақтанғаннан кейін, отбасы мүшелері бір-бірлеп қоштасып үйлеріне тарайды.

Түстен кейін әйелдер «хак хулеширир» әдет-ғұрпы жасалады, оның барысында әйелдер əрқайсысын жаңғақпен емдейді, және ол  намаз оқумен бірге жүреді. Кешке көршілер мен туыстар жиналып, бірге тамақ ішіп  таңға дейін көңіл көтереді.

Бұл мерекеде барлығы күлімсіреп, барлық құқық бұзушылықтар кешіріледі.

Түрікменстан (Навруз)

Халық арасында «Егер Наврузда бұлыңғыр болса, бұл ауа райы маусым айына дейін созылады, егер қар жауады немесе жаңбыр жауса, жыл жемісті болады»деген түсінік бар.

Науырзада жеміс ағаштарының бұтақтары құлап қалса, жеміс-жидек өнімі бай болады. Наврузда ауа-райы суық болса, астық түсімі мол болады. Жастар көктемнің келуін дәстүрлі ойындар мен ашық аспан астында атап өтеді. Жаңа маусымның алғашқы жарысы хабарланғанда,  Наврызды мерекелеу күндерінде,  шопан қасқырлары  мен Алабайдың алғашқы шайқастары өткізіледі. Сонымен қатар, Навруз мерекесі кезеңіндеТүрікменстан Аналар  күнін  атап өтеді, бұл әйелдің қоғам өмірінде мойындалуын білдіреді.

Тәжікстан (Навруз)

Тәжікстанда қонақтарды «Навруз Мубарак Бод!», «Неврессант Пируз Боду» деген сөздермен қарсы алады. Бұл күні мерекелік үстел ерекше. Кестеде аты «C» әрпінен басталатын жеті ыдыс («Haftsin» және «Haftshin») тұратын тағамдар болуы керек. Олар: суманак, сибан, сирке, семени (өсірілген бидай), сабzi (жасыл) және тағы басқалар.

Аталған тағамдардан басқа, үстелге айна, шам және боялған жұмыртқалар қойылады. Жоғарыда аталғандардың барлығы символдық мәнге ие: шам — адамның зұлым рухтардан қорғайтын жеңіл немесе өрт. Бұрынғы жылдың аяғына және жаңа күннің алғашқы күнін белгілеу үшін жұмыртқа мен айна қажет. Әзірбайжандар айнадағы жұмыртқаны қояды.

Иран (Навруз)

Иранда Наурыз мерекесі әдетте 13 күнге созылады, оның алғашқы 5 күні Наурыз мейрамын тойлауға және туыстарына және достарына баруға арналған. Тоғызыншы күні «Шахраран-Навруз» (Шах Навруз), он үшінші — «Сенда-Бедар» («Үйдің сыртындағы он үшінші») деп аталады.

Навруз мерекесі қарсаңында ирандық әйелдер өрттен секіріп өтеді. Навруз қарсаңында қаланың көшелерінде қызыл киімді  актерлар қаптап кетеді.

Әзірбайжан (Новруз Байрам)

Әзірбайжандағы Новруз Байрам көктемгі күннің теңестірілу күнінде атап өтіледі (20, 21 наурыз немесе 22 наурыз). Мереке — ресми демалыс күні. Рамазан сияқты, Байрам — елдегі ең көне және сүйікті мерекелердің бірі. Әзірбайжандар бір ай бұрын дайындала бастайды. Мерекеге дейін әр сейсенбі күні олар негізгі табиғи элементтердің бірі — су, от, жер және ауа символы болып табылады. Сол мерекеде адамның игілігі үшін барлық төрт элементті бір мақсатта біріктіреді.

Мерекелік үстелдің негізгі тағамдары — Шекярбур (айды бейнелейтін жаңғақ қосылған қамыр ыдыс), баклава (әлемнің 4 жағын бейнелейтін), жасыл бидай дәмі (Күн символы), жұмыртқаларды бояды.

Жаңа күннің алғашқы күнінде ерте тұру әдетке айналады. Мүмкіндігінше, адамдар тоғанға барады. Өйткені су — тазартуды білдіреді. Осылайша, бәрі бір-біріне мейірімді және бақытты Жаңа жыл алып келуін тілейді.

Содан кейін, дәстүр бойынша, олар бір-біріне тәттілермен құрмет көрсетеді.  Таңертең осы күні бал, мысалы, қант тәрізді тәтті нәрсені тамашалау керек. Осыдан кейін сіз «зұлым рухтардан» шығудың символы болатын хош иісті түтінді жұтуыңыз қажет.

Әзірбайжандар Жаңаөзендегі мерекелік үстелге дайындыққа көп көңіл бөледі. Жаңа жыл мерекесін қамтитын әр отбасында үстелде «s» әрпімен басталатын жеті табақтан тұратын тағам болуы керек екенін есіне алады. Үстелде сомак, скейт — сүт, сыра — сірке, тұқым — бидайдан жасалған арнайы ботқа, сабzi — жасыл және басқалары болуы керек.

Ирак Kurdistan (Навруз)

Дәстүр бойынша, 21 наурызда күрдтер ең үлкен мереке — Наврузды атап өтті, оған көктемгі егістік және малдың алғашқы жайылымы тағайындалады. Ол ұрықтандыруға байланысты болды және әдетте көктемде толық ай мен жаңа айда байқалды.

Күрдтер үшін Навруз — тек көктем мен жаңару мерекесі ғана емес, сонымен бірге олардың мерекелерімен аталатын айдаһар патшасы Захок-Беварасланың тираниясынан босататын ұлттық мерекесі.

Үндістан (Навруз)

Үндістан мұсылмандары  21 наурызды-көктемгі күннің теңестіретін күнін тойлайды. Егер еуропалық Жаңа жыл түнде шықса, онда Навруз күнде кездеседі, бірақ әлі күнге дейін отбасылық орталарда ғана тойланып жүр.

Үндістанның Солтүстік бөлігінің тұрғындары мерекеде гүлдермен безендірсе, оңтүстік бөлігінде арнайы табаққа тәттілер мен сыйлықтар салады. Сондай-ақ, индуистердің пікірінше,  Наврузда соңғы жылдағы барлық сәтсіздіктерді алып тастайты деп гүлдер мен тәттілерді өртейді.

Дайындаған: Әнел ҚАЙЫРЛЫ