Осы тұрғыдан алғанда,біздің Конституция өміршең. Ата заңымыздың негізінде құқықтық-демократиялық зайырлы қоғам құру бағдарын ұстанған Қазақстан өз тәуелсіздігін орнықтырып қана қоймай, одан әрі нығайтып, әлем таныған мемлекетке айнала білді. Еліміздің жүзеге асырған экономикалық, әлеуметтік, саяси қайта құрулары мен қол жеткен жетістіктері түгелдей Конституциямызбен тығыз байланысты екені күмәнсіз. Жалпы, еліміздің басты заңында конституциялық құрылымның бағалы мұралары, институттары мен нормалары ресми түрде бекітілген, олардың негізінде мемлекеттің құрылымы мен нысаны, билік тәртібі орныққан.
Заң – мемлекеттің, қоғамның, әрбір жеке адамның өміріне, тағдырына тікелей әсер ететін құжат болғандықтан оның жасалуына, қабылдануына және орындалуына немқұрайлы қарауға болмайды. Кәмелетке толған азаматқа жеке куәлік берілетіндігі сияқты, өз тәуелсіздігін жариялаған мемлекеттің де ең басты төлқұжаты – Ата Заңы болуы қажет. Бірлігі мен татулығы жарасқан еліміз осыдан 20 жыл бұрын 30 тамызда жаңа Конституцияның қабылдануына бірауыздан дауыс беріп, тарихи таңдау жасаған болатын. Осы жылдар аралығында Қазақ елі демократиясы дамыған, зайырлы, құқықтық мемлекетке айналды, еліміздің экономикасы өрлеп, табысы тасып, халықаралық беделінің де арта түсуі – негізгі заңымыздың сарқылмас мазмұнының дәлелі. Адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары болып саналатын Ата Заңымыз еліміздің кез келген азаматының денсаулығы мықты, әлеуметтік жағдайы жоғары, білімі мен біліктілігі үнемі жетілдіріліп отыратын, пікірін еркін білдіре алатын, өз таңдауы өз еркінде болуын қамтамасыз етті. Кемелді Конституция – елімізді мекендеген ұлттар мен ұлыстардың ұдайы бірлікте болып, берекелі өмір сүруінің кепілі.
Ата Заңымыздың арқасында мемлекетіміз алауыздықтан, түрлі жанжалдан аман. Халықаралық құқықтың принциптерi мен нормаларын құрметтеп, мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршiлiк қарым-қатынас жасау, олардың теңдiгi мен бiр-бiрiнiң iшкi iстерiне араласпауы, халықаралық дауларды бейбiт жолмен шешу саясатын жүргiзуді көздеген Конституциямыздың арқасында мемлекетіміз әлемде орын алып жатқан соғыс ошағына айналудан, саяси тұрақсыздықтан, шекаралық дау-дамайлардан алшақ тұрып келеді. Конституцияның негізінде көптеген жұмыс атқарылды. Соның ішінде Президент мемлекетіміздің Тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап, қысқа мерзімде еліміздің алғашқы сыртқы саясат стратегиясын бекітіп, әлемнің 150-ден астам мемлекетімен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Конституцияның 2-бабына сәйкес, мемлекеттің аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету мақсатында көрші елдермен шекарамызды шегендеп алдық.
Ата Заңда азаматтардың билігі тек қана еркін сайлау аясында өз өкілдерін билік орындарына ұсыну арқылы мемлекетті басқаруға қатысатыны да баяндалған, яғни, билік көзі халықта екені, көптің мүддесі жоғары екендігі жан-жақты сипатталған. Сол кезде Конституция аясында ұлттық идеологияның негізінде қандай құндылықтар болуы қажеттігі турасында түрлі пікір айтылды. Біздің пайымдауымызша, құқықтық мемлекеттің тұғыры заңның жоғарғы мәртебесінде, ұлттық идеологияның негізі және түпқазығы — Конституцияның мызғымас беріктігінде. Олай болса, ұлттық идеология – тәуелсіздік, дамыған мемлекет, саясат биігіндегі халық мүддесі, ұлт тарихы мен мемлекеттік тіл, еркін бәсекеге лайық экономиканың теориялық жиынтығы.
Конституцияның құдіретті күштілігі мынадан айқын көрінеді: біріншіден, оның нормалары өзге заңдардың тұжырымдарынан айрықша басымдылықта болады, екіншіден, жай заңдар және оған тәуелді нормативтік актілер осы Ата Заңда айқындалған органдар арқылы конституциялық рәсімге сай қабылданулары тиіс, үшіншіден, төменгі деңгейдегі нормативтік актілер Ата Заңымыздың нормаларына сәйкес болуы керек. Мемлекетіміздің тым қысқа мерзімде өз Конституциясын жасап, қабылдағаны талайларды таңқалдырғаны рас. Олардың арасында азуын айға білеген алпауыт державалар да болды. Біз, құптай қарағандарға да, сынай үңілгендерге де мән берместен өлшеулі уақыт, табанды талап, шығармашылық іс-әрекеттің арқасында алға қойған мақсатымызға жеттік.
Қазақстан Республикасының Конституциясы егемен мемлекеттің конституциялық дамуының жаңа кезеңіне жол ашқан заңнамалық акт болды. Ата Заңның қабылдануы Конституциялық құрылыстың саяси-құқықтық негізін қалады, мемлекеттік тетік және қоғамдық, саяси жүйенің негізгі қағидаттарын орнықтырды. Адам мен азаматтың Конституциялық мәртебесін белгіледі. Конституция Қазақстан Республикасы дербес мемлекет ретінде ұлтына қарамастан, онда тұратын барлық адамдардың еркіне сәйкес жасалды. Конституцияның мәні оның қызмет ету сипаттамасынан айқын көрінеді. Ол үш негізгі қызметті: заң (құқықтың басты қайнар көзі ретінде), саяси (мемлекеттің құрылысын) және идеологиялық (қоғамның алтын қазынасын – адам және адамның өмірін, құқықтары мен бостандықтарын) дәріптеуші қызметін атқарады. Қазақстан Республикасының Конституциясы барлық заң салаларының заңдық базасы болып табылады, ал оның нормалары басқалары үшін нормалық принцип болып есептеледі. Қазіргі кездегі Қазақстандағы құқық жүйесінің қалыптасуы еліміздегі құқықтық мемлекет құру бағытымен ұштастырылуда. Сондықтан, еліміздің Ата Заңының мәні мен оның алатын орны барған сайын жоғарылауда.
Ата Заңымыз меншік иелерін, бірінші кезекте, мемлекеттің өзін көп нәрсеге міндеттеуде. Негізгі заңды орындау арқылы мемлекет медициналық қызметті және білім беруді жақсарту, жаппай тұрғын үй құрылысы, жалақы және әлеуметтік төлемдер мөлшерін көбейту, азаматтарға және отандық кәсіпкерлерге салықты азайту сияқты әлеуметтік мәселелерді шешуде. Конституцияны басшылыққа алған Қазақстан халқының біріге еңбек етуінің нәтижесінде қаржылық экономикалық дағдарысқа да қажетті тосқауыл қойылуда. Мемлекет әлеуметтік бағдарламалар арқылы жағдайы ауыр азаматтарға өтемақылармен қолдау көрсетуде. Мемлекеттің мұндай конституциялық рөлі барлық әлеуметтік-экономикалық саясатты қайта қарауға мәжбүр еткен қаржылық-экономикалық дағдарыс кезеңінде өзінің тиімділігін байқатты. Бүгінде еліміздегі азаматтардың әлеуметтік құқықтарын қорғауда Конституцияның алатын орны айрықша.
Қазіргі таңда Ата Заңымыздың қол жеткізген жетістіктері –азаматтардың сот төрелігіне еркін қол жеткізуін белгілеп, кез келген адамның өз құқығы мен бостандығын сот арқылы қорғауына кепілдік беретіндігі. Конституциямыздың 17-бабында «адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмайды» делінген. Ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға рұқсат жоқ. Конституция – біздің шынайы өміріміз бен әлемдік деңгейдегі беделіміздің айқын көрінісі, жарқын болашағымыздың кепілі.
Қоғамның бүгіні мен болашағы үшін, жалпы алғанда, өз Ата Заңымызды құрметтеп, қорғап және маңыздылығын жоғалтпай сақтауымыз біздің барлығымыздың, яғни, Қазақстан Республикасындағы әрбір азаматтың міндеті мен парызы. Себебі, Конституция біздің бүгініміздің негізін қалай отырып, болашағымыздың айқын болуына бастайтын шамшырақ іспетті десек, артық айтқандық бола қоймас. Конституцияда саяси-әлеуметтік және құқықтық міндеттерді жүзеге асыруға бағытталған мақсаттар тәуелсіздіктің арқасында еңсесін тіктеген Қазақ елінде қай салада болсын жемісті жүзеге асырылуда. Бүгінгі таңда саясаты салмақты, экономикасы еңселі, әлеуметтік жағдайы әлді, халқы тату, қорғанысы бекем, болашағы жарқын еліміз Ата Заңның аясында өркениетті елдермен терезесі тең, кең тұғырлы, еркін өмір сүруде. «Күллі халықтың талқысынан өтіп, ел игілігіне айналған Ата Заңымыз біздің мемлекетіміздің басты төлқұжаты болып саналады. Конституция – арайлы азаттығымыздың айғағы, жарқын болашағымыздың бұлжымас бағдары. Ол елдігіміздің алтын арқауы, толағай табыстарымыздың бастау қайнары», – деген Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзі әр қазақстандық үшін айнымас ақиқат.
Біле білсек, Ата Заңымыздың тұрақтылығы – мемлекет пен қоғамның тұрақтылығы емес пе? Бүгінгі күні тату-тәтті өмір сүріп жатқан көп ұлтты халқы бар, экономикасы мен әлеуметтік жағдайы, өркениетті елдердің қатарындағыдай, нық адыммен қадам басып келе жатқан Қазақстан деген елге қызғаныштық білдірушілер аз емес екені айдай анық.
Бэлла ТӘЖІҒАРИНА, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті құқықтану кафедрасының оқытушысы, заң ғылымдарының магистрі.
