Тағамдық қоспалармен қаншалықты таныссыз?
Тағамдық қоспалар – тағамның сапасын жақсарту, сақталу мерзімін ұзарту, бұзылып кетуге жол бермеу, қоректік заттардың құрамын өз қалпында сақтауын қамтамасыз ететін түрін, иісін, дәмін сақтау үшін қолданылатын заттар.
Тағамдық қоспалар табиғи немесе синтетикалық (жасанды) болуы мүмкін.
Еуропалық Одақ тағамдық қоспаларды қолдану тепе-теңдігін сақтау үшін сандық кодтау жүйесін жасап шығарған. Бұл жүйе бойынша әрбір қоспаға 3 немесе 4-таңбалы санмен бірге Е әрпі бар код бекітілген. Бұл нөмірлер (кодтар) технологиялық қызметіне байланысты тағамдық қоспалардың тобын көрсететін функционалдық кластарымен сәйкестендіріліген. Е әрпі және идентификациялық нөмірдің дәл түсінігі бар, яғни беріліп отырған заттың қауіпсіздік жағдайы тексерілгенін көрсетеді.
Тағамдық қоспалардың түрлері келесідей:
Консерванттар: Бұл қоспалар бұзылудың алдын алуға көмектеседі және бактериялардың, ашытқылардың және зеңдердің өсуін тежейді. Мысалдарға бензоаттар, сорбаттар, сульфиттер және нитриттер жатады.
Дәмді күшейткіштер: Бұл қоспалар тағамның дәмі мен хош иісін жақсартады немесе өзгертеді. Ең танымал дәмді күшейткіш — натрий глутаматы. Басқа мысалдарға динатрий инозинаты және динатрий гуанилаты жатады.
Бояғыштар: Тағамдық бояғыштар тағам өнімдерінің түсін жақсарту немесе қалпына келтіру үшін қосылады. Олар табиғи немесе синтетикалық болуы мүмкін.
Тәттілендіргіштер: бұл қоспалар калория қоспай немесе қантқа қарағанда аз калориямен тағамға тәттілік береді. Мысалдарға аспартам, сахарин, сукралоза және стевия жатады.
Эмульгаторлар: эмульгаторлар май мен су сияқты бөлінетін ингредиенттерді араластыруға көмектеседі. Олар әдетте майонез, салат таңғыштары және пісірілген өнімдер сияқты өңделген тағамдарда қолданылады. Мысалдарға лецитин, моно- және диглицеридтер және полисорбаттар жатады.
Тұрақтандырғыштар мен қоюлатқыштар: Бұл қоспалар тағам өнімдерінің консистенциясын, құрылымын және тұрақтылығын сақтауға көмектеседі. Мысалдарға караген, ксантан шайыры және пектин жатады.
Антиоксиданттар: Антиоксиданттар майлар мен майлардың тотығуын болдырмау немесе кешіктіру үшін тағамға қосылады, бұл қышқылдықты тудыруы мүмкін. Жалпы мысалдарға токоферолдар (Е дәрумені), аскорбин қышқылы (С витамині) және бутилденген гидроксианизол (BHA) жатады.
Дүкен сөрелерінен азық-түлік өнімдерін таңдағанда, тағамдық қоспаларды тұтынуды азайту үшін келесі шараларды қолдана аламыз:
- Өнімнің жапсырмаларын оқыңыз: Пайдаланылған қоспалар туралы білу үшін азық-түлік пакеттеріндегі жапсырмаларды мұқият оқып шығыңыз. Тым көп жасанды қоспалары бар тағамдарды сатып алудан аулақ болыңыз.
- Табиғи тағамдарды таңдаңыз: жемістер, көкөністер және органикалық өнімдер сияқты жаңа, табиғи тағамдарды таңдауға тырысыңыз. Бұл тағамдарда әдетте аз болады.
- Тамақты өзіңіз дайындаңыз: ингредиенттер мен пайдаланатын қоспалардың мөлшерін көбірек бақылау үшін өз тағамыңызды өзіңіз дайындап көріңіз.
Қорыта келе, жалпы тағамдық қоспалар тағамды өңдеуде маңызды рөл атқарады. Көп жағдайда, өсімдіктерден алынған табиғи тағамдық қоспаларды таңдауға тырысуымыз керек. Азық-түлік қоспаларының түрлері мен қолданылуы туралы көбірек білу және дұрыс тамақтану әдеттерін таңдау біздің денсаулығымыз үшін өте маңызды.
Гүлназ ӘДІЛОВА,
Атырау қалалық санитариялық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының бас маманы
