Алғашқы мұнайшылардың бірі

  *Қыркүйектің алғашқы жексенбісі – Мұнай-газ өнеркәсібі қызметкерлері күні

Қазақ елінің мұнайлы өңірі – Ембіде алғашқы жұмысшы табы қалыптасқаны тарихтан белгілі. Ембі мұнайын игерушілердің қатарынан мұнайшылар династиялары қалыптасты. Сол алғашқы мұнайшылардың бүгіндері төртінші, бесінші ұрпақтары аталарының жолын жалғастырып келеді. Әйтсе де, көптеген алғашқы мұнайшылардың еңбек жолы әлі күнге дейін ашылмай жатыр. Келесі жылы Ембінің алғашқы кен орындарының бірі – Байшонастың ашылып, өндірістік мұнай бере бастағанына 95 жыл толғалы отыр. Кен орнының тарихын, онда еңбек еткен байырғы мұнайшылардың еңбек жолын зерделеу барысында 1951 жылы елдің ең жоғары наградасы – Ленин орденінің иегері Төлеп Бекмағамбетовтың есімі көзімізге түсті.

Алғашқы мұнайшылардың бірі Төлеп Бекмағамбетов 1896 жылы Гурьев уезінің Новобогатинск елді мекенінде (қазіргі Исатай ауданы) дүниеге келген. Он төрт жасынан еңбекке араласып, Гурьев қаласындағы Шестоперов деген кулактың шаруашылығында жұмыс істейді. 1913 жылы Новобогатинск кен алаңында бұрғылау жұмыстарын бастаған «ағайынды Нобельдер» серіктестігіне жұмысқа орналасады. Осы алаңда барлау-бұрғылау жұмыстарын 1912 жылдан жүргізіп жатқан серіктестік 23 ұңғыма бұрғылаған екен.

Осы жерде бұрғылау жұмысшысы болған Төлеп Қазан төңкерісіне дейінгі мезгілде де, Кеңес үкіметі орнағаннан кейін де жұмыс істеген. 1923-1929 жылдары Гурьевтегі мемлекеттік балық тресінде балық аулау жұмысында, 1929 жылдың 1 қазанынан «Эмбанефть» тресінің Новобогатинск кен алаңында, 1933-1934 жылдары Сағыз, 1934-1935 жылдары Мақат кәсіпшілігінде кілтші болып еңбек етеді. 1935 жылдың 1 мамырында Ескене мұнай өндіру кәсіпшілігіне ауысып, жөндеуші болыпты.

1939 жылы Бакудің өндірістік академиясы жанындағы алты айлық мұнай өндіру шеберлерінің курсын оқып келген Т.Бекмағамбетов кейін мұнай өндіру шеберінің көмекшісі, шебер болып істейді. Соғыс жылдары «Бәрі де Жеңіс үшін!» деген ұранмен аянбай еңбек етіп, ол КСРО Қорғаныс Комитетінің Ауыспалы Қызыл Туын 9 рет жеңіп алған Ескененің ерлерінің бірі болды. 1944 жылы Байшонас кәсіпшілігіне ауысып, зейнеткерлікке шыққанша осы ұжымда еңбек етті.

Кәсіпшіліктердің соғыс жылдарындағы қызмет барысында тозығы жеткен өндірісті қалпына келтірудегі, сұрапыл жылдардағы мұнайшылардың жанқиярлық ерен еңбектері ескеріліп, көптеген мұнайшылар КСРО-ның орден, медальдарымен марапатталды. 1951 жылдың 15 мамырында Ленин орденіне ие болғандардың бірі Төлеп Бекмағамбетов еді.

Зайыбы Айман екеуі үш ұл, бір қыз тәрбиелеп өсірген Төлептің үлкен ұлы Қанапия 1918 жылы туған, мұнайшылық қызметте жүргенде алғашқылардың бірі болып майданға аттанған. Қан майданнан аман келген Қанапия Мақат кәсіпшілігіндегі өрт сөндіру командасында, 1970 жылдан Сарықамыста – Прорва кәсіпшілігіндегі өрт сөндіру командасына басшылық жасаған. I дәрежелі «Отан соғысы» орденінің иегері Қанапияның немересі Бақтығали Амангелдіұлы бүгіндегі ата жолымен мұнайшылық қызметті жалғастырып жүр. Ол «Қайнармұнайгаз» басқармасының инженері.

Төлептің 1923 жылы өмірге келген екінші ұлы Бағытжан 1942 жылы әскерге алынып, майданға аттанған. 28-ші сержанттар оқытатын атқыштар полкінде қысқартылған курсын бітіріп, «кіші сержант» шенімен бөлімше командирі ретінде ол №54578 әскери бөлімге қосылып, ауыр шайқастарға қатысулы. Бір ұрыста аяғынан ауыр жарақат алған екен. Госпитальде емделгенмен «соғыс мүгедегі» деп танылып, елге қайтарылған. Взвод командирінің орынбасары, аға сержант Бағытжан Төлепұлы «Германияны жеңгені үшін» медалімен марапатталған. Байшонасына оралып, әке-шешесі және бауырларымен қауышып, еңбекке араласады. Мұнай өндіру операторының көмекшісі, оператор болып жұмыс істеген. Ұрыстағы ерлігі үшін 1946 жылдың 12 наурызында ол «Германияны жеңгені үшін» медалімен марапатталады. 1948 жылы Нұржауғанмен отбасын құрған. Келесі жылы дүниеге келген Әсима атты қызы мектеп бітіргеннен кейін мұнайшылық қызметті таңдайды. Комсомолдар жетекшісі болып сайланады. Алматы жоғары партия мектебін бітіріп, партиялық жұмысқа ауысады. Аупарткомда бөлім меңгерушісі, аудандық атқару комитеті төрағасының, аудан әкімінің орынбасары қызметтерін абыроймен атқарды. Әкесі Бағытжан 1961 жылы, 38 жасында қайтыс болған.

Төлептің үшінші ұлы Меңдіғали 1931 жылы Ескенеде туған. Мектеп бітірген соң Доссордағы оқыту комбинатына жіберілген. 1945 жылы ағаш шебері мамандығын алып, Байшонас кәсіпшілігінің коммуналдық шаруашылық бөліміне ағаш шебері болып жұмысқа қабылданған. Оның кейінгі тағдыры белгісіз. Архив қорынан да деректер табылған жоқ. Төлеп қызы Бәтима тұрмысқа шыққан, Ақтөбе қаласында тұрды.

Есімі ұмытыла басталған ардақты мұнайшылардың еңбек жолдары кейінгі буынға үлгі-өнеге болады деген ниетпен осы баянымды газет оқырманының назарына ұсынуды жөн көрдім.

Орақ ДЕҢГЕЛБАЕВ,

өлкетанушы, Мақат ауданының Құрметті азаматы